«Η Εικόνα Που Σχηματίζει Ο Άνθρωπος Γι’αυτό Τον Κόσμο Μέσα Από Την Εμπειρία Των Πέντε Αισθήσεων Δεν Είναι Πλέον Επαρκής Και, Σε Πολλές Περιπτώσεις, Ούτε Καν Έγκυρη».
- ΣΑΦΙΚΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΥΛΕ – ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ
Αυτή τη στιγμή, ο πλανήτης που θεωρείτε σπίτι σας περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του με ταχύτητα περίπου 1.500 χιλιομέτρων την ώρα, και επιπλέον κινείται γύρω από τον ήλιο με την απίστευτη ταχύτητα των 107.000 χιλιομέτρων την ώρα. Όμως, αν εξαιρέσουμε την περίπτωση που έχουμε κατεβάσει μερικές μπίρες, δεν αντιλαμβανόμαστε αυτή την κίνηση. Αυτό είναι ένα μικρό μόνο παράδειγμα του πώς παραμορφώνουμε την πραγματικότητα.
Τελικά προκύπτει ότι σχεδόν όλες οι έννοιες και οι κρίσεις που θεωρούμε δεδομένες είναι παραμορφώσεις της αλήθειας. Από πολύ μικρή ηλικία -κάπου κοντά στη γέννηση- ο νους μας καθιερώνει ένα πρότυπο αντίληψης και έπειτα αρχίζει να φιλτράρει και να απορρίπτει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Με άλλα λόγια, «βιώνουμε» μόνο τα πράγματα που συμφωνούν με την πολύ περιορισμένη μας αντίληψη.
Μία κοπέλα από τις Φιλιππίνες μου είπε πως όταν ήρθε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες, πέρασαν εβδομάδες, αν όχι μήνες, μέχρι να προσέξει για πρώτη φορά ότι μερικοί άνθρωποι εδώ είχαν κόκκινα μαλλιά – και ανάμεσα τους ήταν άνθρωποι που γνώριζε και τους έβλεπε τακτικά. Τα κόκκινα μαλλιά δεν ταίριαζαν με όσα είχε μάθει να βλέπει και να αναμένει. Έτσι, για αρκετούς μήνες ήταν υποκειμενικά «τυφλή» στα κόκκινα μαλλιά, και τους απέδιδε το καστανό χρώμα που είχε συνηθίσει στη χώρα της.
Οι επιστήμονες ξέρουν τώρα ότι ο εγκέφαλος λαμβάνει 400 δισεκατομμύρια «μπιτ» πληροφοριών κάθε δευτερόλεπτο. Για να σας δώσω μία ιδέα για την ποσότητα αυτών των πληροφοριών, σκεφτείτε το εξής: θα χρειάζονταν σχεδόν 600.000 βιβλία μέσου μεγέθους για να τυπωθούν μόνο 400 δισεκατομμύρια μηδενικά. Με άλλα λόγια, η πραγματικότητα είναι αχανής. Τι κάνουμε, λοιπόν; Αρχίζουμε να τα κοσκινίζουμε. Αρχίζουμε να τα περιορίζουμε, θα πάρω εκείνη την πληροφορία εκεί και, χμ… ας δούμε, ναι, ταιριάζει μια χαρά με όλη αυτή τη σαπουνόπερα που έχω φτιάξει αυτό τον καιρό για το αντίθετο φύλο.
Τελικά περιορίζουμε αυτές τις πληροφορίες στον πενιχρό αριθμό των 2.000 μπιτ πληροφοριών. Όμως, υποκλιθείτε παρακαλώ, γιατί ακόμη και αυτό είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Μιλάμε για 2.000 μπιτ πληροφοριών κάθε δευτερόλεπτο. Όμως, υπάρχει ένα πρόβλημα. Αυτά που επιλέγουμε να αντιληφθούμε είναι μόνο το μισό του ενός εκατομμυριοστού τοις εκατό των όσων πραγματικά υπάρχουν.
Ας προσποιηθούμε ότι κάθε κουκίδα που κάνουμε με τη μύτη ενός στυλό είναι ένα μπιτ πληροφορίας. Έχω κάνει εξάσκηση, ωστόσο ο μεγαλύτερος αριθμός κουκκίδων που μπορώ να κάνω σε ένα δευτερόλεπτο είναι πέντε. Όμως ας φανούμε γενναιόδωροι και ας δεχτούμε ότι εσείς τα καταφέρνετε καλύτερα. Ας πούμε ότι μπορείτε να κάνετε δέκα κουκκίδες το δευτερόλεπτο.
Είπαμε, θεωρούμε ότι κάθε κουκκίδα είναι ένα μπιτ πληροφορίας. Για να φτιάξετε τόσες κουκκίδες για όσα μπιτ επεξεργάζεται ο εγκέφαλος σε ένα δευτερόλεπτο θα χρειαστείτε σχεδόν τριάμισι λεπτά με τη δική σας πολύ ανώτερη ταχύτητα των δέκα κουκκίδων το δευτερόλεπτο. Βέβαια, για να επεξεργαστεί ο εγκέφαλος όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες (400 δισεκατομμύρια κουκκίδες), θα χρειαζόταν 821 χρόνια!
Ο εγκέφαλος μας εξετάζει συνεχώς τις πιθανότητες και διαλέγει ποιες πληροφορίες θα «δει» και θα πιστέψει. Από τεμπελιά και μόνο, τα πράγματα που επιλέγουμε να αντιληφθούμε -και μην έχετε καμία αμφιβολία γι’ αυτό… πρόκειται για επιλογή- είναι αυτά που γνωρίζουμε ήδη. Είναι πράγματα για τα οποία αποφασίσαμε στο μακρινό παρελθόν. Βλέπουμε, νιώθουμε, γευόμαστε, αγγίζουμε και μυρίζουμε όχι τον πραγματικό κόσμο, αλλά μία δραστικά περιληπτική εκδοχή του, μία εκδοχή που κυριολεκτικά σκαρώνει ο εγκέφαλος μας. Τα υπόλοιπα μας προσπερνούν χωρίς καν να τα αντιληφθούμε.
Ο Τζον Μάουνσελ, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, λέει: «Οι άνθρωποι φαντάζονται ότι βλέπουν αυτά που πραγματικά υπάρχουν, αλλά κάνουν λάθος».
Αφού ο εγκέφαλος μας αποφασίσει ποιες πληροφορίες θα δεχτεί, κατασκευάζει «γέφυρες» ανάμεσα σε διάφορους νευρώνες, «συνυφαίνοντας» τις νευρικές ίνες για να δημιουργήσει νευρικές διαδρομές.
Ο μέσος άνθρωπος έχει 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, ο καθένας με αμέτρητες προεκτάσεις, κι έτσι σε κάθε εγκέφαλο σχηματίζονται διαφορετικές διαδρομές ταχείας κυκλοφορίας. Ο χάρτης των νευρικών διαδρομών στον δικό σας εγκέφαλο και ο χάρτης στον εγκέφαλο, ας πούμε, του Τζόνι Ντεπ, διαφέρουν μεταξύ τους όσο οι χάρτες του Ουισκόνσιν και του Ρόουντ Άιλαντ.
Αφού σχηματιστούν οι διαδρομές ταχείας κυκλοφορίας, παύετε να ταξιδεύετε στην υπόλοιπη περιοχή. Η διαπολιτειακή οδός 70 στην πολιτεία όπου ζω, το Κάνσας, είναι το τέλειο παράδειγμα. Μπορεί να σας φανεί απίστευτο αλλά το Κάνσας -η πολιτεία που εμφανίζεται «ασπρόμαυρη» στο Μάγο του Οζ- στην πραγματικότητα έχει πολλά γεωγραφικά αξιοθέατα.
Για παράδειγμα, υπάρχει ένα μικροσκοπικό Γκραντ Κάνιον στη βορειοδυτική γωνία της πολιτείας και ένας τεράστιος επταώροφος σχηματισμός από ασβεστόλιθο, το Καστλ Ροκ (Βραχόκαστρο) κοντά στην πόλη του Κουίντερ.
Όμως, επειδή αυτοί που διασχίζουν το Κάνσας σπάνια βγαίνουν από τη διαπολιτειακή οδό, κανείς δεν ξέρει ότι υπάρχουν αυτοί οι γεωλογικοί σχηματισμοί. Προσπερνούν κυριολεκτικά όλα αυτά τα όμορφα και σημαντικά αξιοθέατα και καταλήγουν στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι το Κάνσας είναι επίπεδο και βαρετό. Όμως δεν είναι αυτή η πραγματικότητα.
Οι τοπογράφοι κατασκεύασαν τη διαπολιτειακή οδό 70 έτσι ώστε να ακολουθεί την πιο επίπεδη, γρήγορη και εύκολη διαδρομή. Με τον ίδιο τρόπο φτιάχνουμε και εμείς τις νευρικές διαδρομές μας, ακολουθώντας τις λιγότερο πολύπλοκες νευρωνικές διακλαδώσεις, αυτές από τις οποίες έχουμε περάσει πολλές φορές στο παρελθόν. Όμως, αυτά δεν μας δείχνουν την πραγματικότητα. Ούτε καν πλησιάζουν την πραγματικότητα. Και εμείς ούτε καν πλησιάζουμε να δούμε όλα όσα υπάρχουν.
Βλέπουμε μόνο τριάμισι λεπτά, αντί για 821 χρόνια!
Οι δρόμοι και οι διαδρομές ταχείας κυκλοφορίας στον εγκέφαλο μας δημιουργούνται πολύ νωρίς. Όταν γεννιόμαστε, όλες οι δυνατότητες υπάρχουν. Ας πάρουμε τη γλώσσα, για παράδειγμα. Κάθε νεογέννητο έχει την ικανότητα να προφέρει κάθε ήχο σε κάθε γλώσσα της γης. Έχει τη δυνατότητα να μάθει να προφέρει το ρολαριστό «ρ» της ισπανικής γλώσσας. Έχει επίσης τη δυνατότητα να μάθει να προφέρει τις τραχείς διφθόγγους των γερμανικών.
Όμως, από πολύ νωρίς ο εγκέφαλος μας δημιουργεί νευρωνικές διαδρομές που ταιριάζουν με τους ήχους που ακούμε κάθε μέρα, εξαλείφοντας άλλους ήχους που χρησιμοποιούνται από άλλες γλώσσες.
Με την πιθανή εξαίρεση της Μπάρμπαρα Ουόλτερς, σχεδόν όλοι όσοι μιλούν αγγλικά μπορούν να προφέρουν τη φράση «Rolling Rock really rouses Roland Ratinsky». Όμως όταν ένας Κινέζος προσπαθήσει να μάθει αγγλικά, δεν έχει πια τις απαραίτητες νευρωνικές διαδρομές για να προφέρει σωστά τον ήχο «ρ», κι έτσι μετατρέπει τον ήχο «ρ» σε «λ».
Για να μη νομίσει κανείς ότι έχω εθνοκεντρικές αντιλήψεις, θα πρέπει να προσθέσω ότι έχω προσπαθήσει να προφέρω μερικές από εκείνες τις τραχείς γερμανικές λέξεις, αλλά ανακάλυψα ότι οι γερμανικές νευρωνικές διαδρομές μου ήταν σε άθλια κατάσταση.
Ίσως το καλύτερο παράδειγμα για να καταλάβετε πώς ο νους σας δημιουργεί το δικό του παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας είναι τα απλά όνειρα που βλέπουμε κάθε βράδυ. Λόγου χάρη, μπορεί να δείτε να σας χτυπά την πόρτα ένας γνωστός δημοσιογράφος και να σας κάνει ένα σωρό ερωτήσεις που σας φέρνουν σε δύσκολη θέση, και αυτή η κατάσταση να μοιάζει απόλυτα πραγματική. Όμως, αν ξαφνικά χτυπήσει το ξυπνητήρι, ο δημοσιογράφος και η συνέντευξη χάνονται σαν σαπουνόφουσκα.
Οι νευρωνικές διαδρομές μας επαναλαμβάνουν συνεχώς όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν. Σαν τρίχρονο παιδί που επιμένει να βλέπει τη Μικρή Γοργόνα ξανά και ξανά και ξανά, γαντζωνόμαστε στις διαστρεβλωμένες ψευδαισθήσεις μας και δεν λέμε να τις αφήσουμε. Κάτω τα χέρια από τις ψευδαισθήσεις μου! Παρόλο που αυτό μας κάνει δυστυχισμένους, προτιμάμε να εναποθέτουμε την πίστη μας σε αυτή την καταστροφή που έχουμε κατασκευάσει οι ίδιοι.
