Ο φημισμένος και λαμπρός ψυχολόγος Carl Jung δημιούργησε το γνωστό σύστημα ελέγχου της προσωπικότητας του ατόμου με τις έννοιες εξωστρέφεια – εσωστρέφεια στη δεκαετία του 1920.
brainΚατά τα τέλη του 1900 προέκυψε μια παρανόηση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαιώνισαν τη στερεότυπη πεποίθηση ότι όλοι οι εσωστρεφείς άνθρωποι είναι ντροπαλοί ενώ όλοι οι εξωστρεφείς είναι θορυβώδεις και τους αρέσει να βρίσκονται με πολύ κόσμο. Στη συνέχεια, οι άνθρωποι άρχισαν να κατατάσσουν τον εαυτό τους είτε στη μία είτε στην άλλη ομάδα.
Το πρόβλημα με αυτές τις παρανοήσεις είναι ότι όλα τα παραπάνω βασίζονται σε λανθασμένες βασικές αρχές, που δεν έχουν σχέση με το αρχικό σύστημα ταξινόμησης του Carl Jung. Ο Jung ποτέ δεν προέτρεψε κανέναν να αποκαλεί τον εαυτό του μόνο εσωστρεφή ή μόνο εξωστρεφή.
Εξάλλου, στην πραγματικότητα ένας άνθρωπος ποτέ δεν μπορεί να είναι μόνο το ένα ή μόνο το άλλο αλλά και αν ήταν θα κατέληγε σε ψυχιατρικό άσυλο. Το 1999, οι νευροεπιστήμονες εξέτασαν τον εγκέφαλο εσωστρεφών και εξωστρεφών ανθρώπων για να ανακαλύψουν τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από αυτές τις ταξινομήσεις.
Χρησιμοποίησαν στους ασθενείς τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (ΡΕΤ scan), ενώ άφησαν το μυαλό τους να σκέφτεται ελεύθερα. Αυτό που ανακάλυψαν ήταν περίεργο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εσωστρεφείς στην πραγματικότητα παρουσίαζαν μεγαλύτερη νευρική δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονταν με τη μάθηση και τη συνείδηση ενώ ο προκινητικός φλοιός διεγείρονταν με ταχύτερο ρυθμό.
Αυτό σημαίνει ότι ο Jung είχε δίκιο όταν στην αρχική θεωρία του ισχυριζόταν ότι η προσοχή των εσωστρεφών εστιάζεται προς τα μέσα ενώ των εξωστρεφών προς τα έξω. Επίσης, οι εξωστρεφείς έχουν μικρότερη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλό τους και αυτός είναι ο λόγος που ζητούν εξωτερικές απολαύσεις. Τώρα λοιπόν ξέρετε ότι όλα σχετίζονται με το πόσο ευαίσθητοι είστε στα ερεθίσματα και όχι με το αν είστε ντροπαλοί ή σας αρέσει να συναναστρέφεστε με άλλους ανθρώπους.
Η Εξωστρεφής και η Εσωστρεφής Στάση
Γενικά Χαρακτηριστικά:
Η εξωστρεφική στάση χαρακτηρίζεται από μια ροή της λίμπιντο προς τα έξω, ένα
ενδιαφέρον για τα γεγονότα, τους ανθρώπους και τα πράγματα, μια σχέση μαζί του
και μιαν εξάρτηση απ’ αυτούς. Όταν κάποιος χαρακτηρίζεται απ’ αυτή τη στάση τότε
ο Γιουνγκ τον ονομάζει «εξωστρεφή τύπο». ο τύπος αυτός κινητοποιείται από
εξωτερικούς παράγοντες και επηρεάζεται πολύ από το περιβάλλον. Ο εξωστρεφής
τύπος είναι κοινωνικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση όταν βρίσκεται σε άγνωστο
περιβάλλον. Διατηρεί συνήθως καλές σχέσεις με τον κόσμο.
ακόμα κι όταν διαφωνεί
μαζί του βρίσκεται πάντα σε σχέση μ’ αυτόν γιατί αντί ν’ αποσύρεται (όπως έχει την
τάση να κάνει ο αντίθετος τύπος) προτιμάει τη λογομαχία και τον τσακωμό, κι άλλες
φορές προσπαθεί να τον διαμορφώσει σύμφωνα με το δικό του σχέδιο.
Η εσωστρεφική τάση αντίθετα χαρακτηρίζεται από την απόσυρση. Η λίμπιντο ρέει
προς τα μέσα και συγκεντρώνεται σε υποκειμενικούς παράγοντες και την κυριαρχική
επιρροή την ασκεί ή «εσωτερική αναγκαιότητα». Όταν κάποιο άτομο χαρακτηρίζεται
απ’ αυτή την τάση, τότε ο Γιούνγκ μιλάει για «εσωστρεφή τύπο». ο τύπος αυτός δεν
έχει αυτοπεποίθηση απέναντι στους ανθρώπους και τα πράγματα, είναι κάπως ακοι-
νώνητος και προτιμάει τη σκέψη από τη δράση. Ο κάθε τύπος υποτιμάει τον άλλον,
βλέποντας μάλλον τα αρνητικά παρά τα θετικά στοιχεία της αντίθετης στάσης και
το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει αμέτρητες παρεξηγήσεις ακόμα και στο επίπεδο
διατύπωσης ανταγωνιστικών φιλοσοφιών, αντιθετικών ψυχολογιών και διαφορετικών
άξιών και τρόπων ζωής.
Παραδείγματα
Στη Δύση προτιμούμε την εξωστρεφική στάση και την περιγράφουμε με κολακευτικά λόγια, λέγοντας πώς το άτομο είναι ανοιχτό, κοινωνικό, ισορροπημένο κλπ., ενώ αντίθετα κατηγορούμε τον εσωστρεφικό για εγωκεντρικό, ακόμα και αρρωστημένο. Από την άλλη μεριά, στην Ανατολή, μέχρι τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον, ή στάση πού κυριαρχούσε ήταν ή εσωστρεφική.
Ή διαφορά αυτή μπορεί να μάς εξηγήσει την υλική και τεχνική ανάπτυξη τού Δυτικού Ημισφαιρίου, σε αντίθεση με την υλική φτώχεια, άλλά τη μεγαλύτερη πνευματική ανάπτυξη της Ανατολής. Στους Ψυχολογικούς Τύπους ο Γιούνγκ περιγράφει την ιστορική επίδραση των δύο τύπων πάνω στη διατύπωση της φιλοσοφίας και την ανάπτυξη της θρησκείας. Πάνω στο θέμα αυτό η διαφορά ανάμεσα στις “ψυχολογικές σχολές» και ιδιαίτερα ανάμεσα στον Φρόυντ, τον Άντλερ και τον ίδιο προκύπτει απ’ αυτή τη διαφορά ατή στάση.
Η φροϋδική στάση είναι εξωστρεφική γιατί τοποθετεί τον καθορισμό τού χαραχτήρα στον εξωτερικό κόσμο και τα γεγονότα. Ή Άντλεριανή είναι εσωστρεφική γιατί τονίζει τη σημασία της εσωτερικής στάσης, την «επιθυμία για εξουσία». Ή Γιουνγκική στάση μπορεί κι αυτή να θεωρηθεί έσωστρεφική, δεδομένου ότι οι παράγοντες πού ενδιαφέρουν περισσότερο το Γιούνγκ ανήκουν στον εσωτερικό κόσμο και ιδιαίτερα στο «συλλογικό ασυνείδητο». Στην προσπάθειά του να διαιρέσει τους ανθρώπους σε χαρακτηριστικούς τύπους, ο Γιούνγκ εξετάζει βασικά την ψυχολογία τού συνειδητού.
Όταν ένα άτομο περιγράφεται σαν εξωστρεφικό ή εσωστρεφικό αυτό σημαίνει πώς ή συνηθισμένη του συνειδητή στάση είναι η μια ή η άλλη. Μια ισορροπημένη στάση θα πρέπει να περιέχει σε ίσα μέρη και εξωστρεφικότητα και εσωστρεφικότητα, πολύ συχνά όμως συμβαίνει ή μια στάση να έχει αναπτυχθεί ενώ ή άλλη παραμένει ασυνείδητη. Κανείς ωστόσο δε ζει αποκλειστικά και μόνο με τη μια στάση – εκδη- λώνει την άλλη στάση ασυνείδητα, άλλά με λιγότερο έντονο τρόπο.
Έτσι ο άνθρωπος πού συχνά είναι μάλλον ήσυχος και αποτραβηγμένος, -δηλαδή εσωστρεφικός- μπορεί να δείξει μεγάλο ενθουσιασμό και δραστηριότητα για κάτι πού τον ενδιαφέρει πραγματικά, άλλά και πάλι δε θα έχει με το περιβάλλον του την ίδια καλή σχέση όσο κι ένας εξωστρεφικός. Μπορεί να τον δείτε να φλυαρεί με τις ώρες για σπάνια πουλιά σε κάποιον πού δεν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον γι αυτά ή να δείχνει μια συλλογή από παλιά χειρόγραφα στο βαριεστημένο επισκέπτη του που αναρωτιέται τι βρίσκει σ’ αυτά τα σκουπίδια.
Από την Παιδική Ηλικία
Η διαφοροποίηση τής στάσης συχνά φαίνεται ν’ αρχίζει πολύ νωρίς – στην
πραγματικότητα υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε πώς μπορεί να είναι έμφυτη. Στην ίδια
οικογένεια μπορεί να συναντήσουμε και εξωστρεφικά και εσωστρεφικά παιδιά,
πράγμα πού μερικές φορές είναι ατυχία για τον τελευταίο τύπο πού επισκιάζεται από
τα πιο κοινωνικά αδέρφια του.
«Το πιο πρώιμο δείγμα της εξωστρέφειας για ένα παιδί είναι ή γρήγορη
προσαρμογή του στο περιβάλλον και ή υπερβολική προσοχή πού δείχνει για τα
αντικείμενα και ειδικότερα την επίδρασή τους πάνω του. Ο φόβος του απέναντι
στα αντικείμενα είναι πολύ μικρός. Κινείται και ζει ανάμεσά τους με εμπιστοσύνη.
Αντιλαμβάνεται γρήγορα, αλλά μ’ ένα τρόπο κάπως τυχαίο κι ανοργάνωτο.
Φαίνεται να αναπτύσσεται γρηγορότερα από το εσωστρεφικό παιδί γιατί είναι
λιγότερο επιφυλακτικό και κατά κανόνα δε φοβάται. Φαίνεται, επίσης, ότι δε νιώθει
κανένα φράγμα ανάμεσα στον εαυτό του και τα αντικείμενα κι έτσι μπορεί να
παίζει ελεύθερα και να μαθαίνει απ’ αυτό. Οι απόπειρές του εύκολα φτάνουν στα
άκρα και ρισκάρει για να μάθει. Το άγνωστο τον τραβάει και τον γοητεύει.»
Αυτός είναι ο τύπος τού παιδιού πού προτιμούν και οι γονείς και οι δάσκαλοι. Όταν
μιλούν γι’ αυτό το θεωρούν «καλά προσαρμοσμένο» και συχνά το θεωρούν
«εξυπνότερο» απ’ όσο είναι επειδή έχει αναπτυχθεί πιο γρήγορα και επειδή έχει την
ικανότητα να δημιουργεί καλή εντύπωση.
Το εσωστρεφικό παιδί είναι ντροπαλό και δισταχτικό. Αποστρέφεται τις νέες-
καταστάσεις και πλησιάζει συχνά τα νέα αντικείμενα με προφύλαξη ή και φόβ0.
Προτιμάει να παίζει μόνο του και να έχει ένα φίλο παρά πολλούς. Εξαιτίας τής γε-
νικής προτίμησης για την εξωστρέφεια, το εσωστρεφικό παιδί συχνά κάνει τους
γονείς του ν’ ανησυχούν, στην πραγματικότητα, όμως, είναι εξίσου «φυσιολογικό» και
έξυπνο όσο και οι άλλοι τύποι παιδιών.
Το εσωστρεφικό παιδί είναι ευαίσθητο και στοχαστικό και συχνά έχει πλούσια
φαντασία. Αυτό πού τού χρειάζεται είναι καιρός για ν’ αναπτύξει το λιγότερο φανερό
χαρίσματά του και να μάθει να νιώθει άνετα μέσα στον κόσμο.
Στους Ενήλικες
Ο εξωστρεφικός ενήλικος είναι κοινωνικός. Ανοίγεται προς τους άλλους και ενδιαφέρεται για τα πάντα. Του αρέσουν οι οργανώσεις, οι ομάδες, οι συγκεντρώσεις και τα πάρτυ. Συνήθως, είναι πολύ ενεργητικός και πρόθυμος να βοηθήσει. Είναι ο τύπος πού εξασφαλίζει τη λειτουργία της επιχειρησιακής και κοινωνικής ζωής μας. Οι εξωστρεφείς διανοούμενοι έχουν κι αυτοί παρόμοιες ικανότητες και δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους όταν δουλεύουν μαζί με άλλους, όταν διδάσκουν ή μεταβι- βάζουν με κάποιο τρόπο τη γνώση τους. Οι καλύτερες σχέσεις με τον κόσμο τους βοηθούν να κάνουν αυτό το έργο πολύ αποτελεσματικό.
Οι εξωστρεφικοί έχουν την τάση να είναι αισιόδοξοι και ενθουσιώδεις, παρότι ο ενθουσιασμός τους δεν κρατάει και πάρα πολύ. δεν τους αρέσει να είναι μόνοι και την πολλή σκέψη τη θεωρούν αρρωστημένη – αυτό το πράγμα, μαζί με την έλλειψη αυτοκριτικής πού έχουν, τους κάνει πιο γοητευτικούς στον εξωτερικό κόσμο απ’ ότι στην οικογένειά τους ή το στενό τους κύκλο, πού μπορεί να τους δει χωρίς μεταμφιέσεις. Δεδομένου ότι είναι καλά προσαρμοσμένοι στην κοινωνία, συνήθως ασπάζονται την ηθική και τις πεποιθήσεις πού επικρατούν και η κρίση τους είναι κάπως συμβατική. Είναι ωστόσο πολύ χρήσιμοι άνθρωποι και εντελώς απαραίτητοι σ’ οποιοδήποτε είδος συλλογικής ζωής.
Οι εσωστρεφικοί ενήλικοι, αντίθετα, απεχθάνονται τις κοινωνικές σχέσεις και νιώθουν μόνοι και χαμένοι στις μεγάλες συγκεντρώσεις. Είναι ευαίσθητοι και φοβούνται τη γελοιοποίηση, συχνά, όμως, είναι ανίκανοι να μάθουν πώς να φέρονται στις κοινωνικές καταστάσεις: είναι αδέξιοι και ή δεν ξέρουν να κρατάνε τη γλώσσα τους ή είναι υπερβολικά επιφυλακτικοί και γελοία υπερ-ευγενικοί. Έχουν την τάση να είναι υπερ-ευσυνείδητοι, απαισιόδοξοι και κριτικοί και κρατούν, συνήθως, τα καλύτερα προτερήματά τους ανέκφραστα έτσι πού φυσικά παραγνωρίζονται εύκολα από τους άλλους. Επειδή ακριβώς χρειάζεται να νιώσουν σε συμπαθητικό περιβάλλον για να δείξουν τα χαρίσματά τους, γι αυτό μένουν παραμελημένοι κι έχουν λιγότερη επιτυχία απ’ τους εξωστρεφικούς συναδέλφους τους.
Παρόλα αυτά όμως, καθώς δεν ξοδεύουν την ενεργητικότητά τους, προσπαθώντας να εντυπωσιάσουν τους άλλους, ή δεν την εξανεμίζουν σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, συχνά, έχουν ασυνήθιστες γνώσεις ή έχουν αναπτύξει κάποιο ταλέντο πάνω απ’ τα κοινά μέτρα. Ο εσωστρεφικός χαραχτήρας δείχνει τον καλύτερο εαυτό του όταν είναι μόνος του ή σε μια μικρή και φιλική ομάδα. Προτιμάει τις δικές του σκέψεις απ’ τις συζητήσεις, προτιμάει τα βιβλία και τις ήσυχες δραστηριότητες απ’ το θόρυβο και την έντονη ενεργητικότητα. Η δική του προσωπική κρίση είναι γι αυτόν πιο σημαντική απ’ τη γενικά παραδεγμένη γνώμη – ο εσωστρεφικός θα αδιαφορήσει για το βιβλίο με τη μεγάλη κυκλοφορία και θα υποτιμήσει οτιδήποτε υποστηρίζεται γενικά.
Αυτή ή ανεξαρτησία της κρίσης και η έλλειψη συμβατικότητας μπορεί να είναι πολύτιμες αν γίνουν σωστά κατανοητές και χρησιμοποιηθούν.
Οι εξωστρεφικοί χαραχτήρες, παρά την έλλειψη της κοινωνικής γοητείας, γίνονται, συχνά, φίλοι καλοί και πιστοί. Δυστυχώς οι δυο τύποι παραγνωρίζουν ο ένας τον άλλον κι έχουν την τάση να βλέπουν μόνο τις αδυναμίες του άλλου. Έτσι για τον εξωστρεφικό ο εσωστρεφικός είναι εγωιστής και βαρετός, ενώ ο εσωστρεφικός θεωρεί τον εξωστρεφικό επιπόλαιο και ανειλικρινή.
Στον Γάμο
Είναι φανερό πώς αυτές οι διαφορές ατή στάση μπορούν να δημιουργήσουν παρεξηγήσεις και δυσκολίες στο γάμο κι ωστόσο, κατά παράξενο λόγο, υπάρχει η έντονη τάση ο κάθε τύπος να παντρεύεται το αντίθετό του. Ο καθένας ελπίζει κρυφά πως ο άλλος θ’ αναλάβει τις πλευρές της ζωής που του προκαλούν δυσκολίες. Ο ήσυχος, στοχαστικός άντρας βρίσκει μια ζωντανή, πραχτική γυναίκα ελπίζοντας ότι εκείνη θ’ ασχοληθεί με τις κοινωνικές δραστηριότητες που θα προωθήσουν τη δου- λειά του ή την επαγγελματική του καριέρα και η ντροπαλή, αποτραβηγμένη γυναίκα ελκύει έναν άντρα, πού ευχαριστιέται ν’ αφήνει ήσυχος τη γυναίκα του στο σπίτι όσο εκείνος βυθίζεται στα προβλήματα του κόσμου.
Όλα πηγαίνουν καλά όσο ή βασική τους έγνοια είναι να προσαρμοστούν στις πολλαπλές ανάγκες τής ζωής, να φτιάξουν μια καριέρα, να δημιουργήσουν οικογένεια και να εξασφαλίσουν μια σίγουρη οικονομική βάση. Αν τους φτάνει να μένουν σ’ αυτό το επίπεδο, ο γάμος τους μπορεί να είναι ιδανικός (εξωτερικά τουλάχιστον), αν όμως ψάχνουν για πραγματική κατανόηση ή μια πιο γεμάτη συντροφικότητα θα παρουσιαστούν δυσκολίες. «Ο καθένας τους μιλάει διαφορετική γλώσσα… η άξία τού ενός είναι άρνηση τής άξίας του άλλου»3 . Αρχίζει ο καθένας να κριτικάρει τα ενδιαφέροντα τού άλλου (ή την υποτιθέμενη έλλειψη ενδιαφερόντων) και τους φίλους του. Ο ένας προσπαθεί να δραστηριοποιήσει τον άλλον, ενώ ο άλλος παραπονιέται πικρά για την υπερβολική κινητικότητα τού άλλου.
Ο καθένας νιώθει παραγνωρισμένος και μπορεί να καταφύγει στην αυτολύπηση ή να ψάξει για κάποιον πού θα νιώσει την απαραίτητη συμπάθεια και κατανόηση – ή που θα το δείχνει τουλάχιστον. Σιγά-σιγά το χάσμα μεγαλώνει και οι δυο τύποι αρχίζουν να τοποθετούνται σε αντίθετα στρατόπεδα. Μερικές φορές ή ανοχή και μια προσπάθεια αναγνώρισης των αξιών τού άλλου, μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα, προσωρινά τουλάχιστον, συχνά όμως τα πράγματα καταλήγουν σ’ ένα βίαιο και φαρμακερό πόλεμο, ακόμα και αν, όπως παρατηρεί ο Γιούνγκ, τον διεξάγουν στο επίπεδο της πιο στενής οικειότητας4 . Η πραγματική λύση τού προβλήματος βρίσκεται στην ευρύτερη και βαθύτερη ανάπτυξη της προσωπικότητας τού καθενός πού, σε πολλές περιπτώσεις, δε μπορεί να γίνει παρά με ψυχολογική βοήθεια.
