Άρθρο: Μιχαέλα Αδαμαντία Φλώρου Νοσηλεύτρια Π.Ε.
«Εγώ» και «Υπερεγώ», δυο ψυχολογικοί όροι, που έρχονται να χαρακτηρίσουν την ανθρώπινη ψυχή. Ένα «Εγώ», που αντιπροσωπεύει το συνειδητό και τη πραγματικότητα και ένα «Υπερεγώ», που εκπροσωπεί τη συνείδηση και τον ιδανικό εαυτό. Μήπως μιλάμε για έννοιες που περπατούν σε ένα τεντωμένο σχοινί με μοναδική δικλίδα ασφαλείας τα καθημερινά βολικά μας προσωπεία; Ή καλύτερα για ένα «Εγώ» που πεθαίνει και ένα «Υπερεγώ» που τρέφεται από τη σάρκα του; Μήπως απλά μιλάμε για έναν καθρέφτη που δεν αποτυπώνει πια είδωλα, παρά μόνο δίψα για χειροκρότημα;
Συνειρμικά μου έρχεται στο μυαλό ο αρχαίος Ελληνικός Μύθος του Νάρκισσου, ενός όμορφου νέου από τη Βοιωτία, που ερωτεύτηκε σφόδρα την αντανάκλαση του ειδώλου του στα νερά μιας πηγής και στην προσπάθεια του να φιλήσει το πρόσωπο του, οδηγήθηκε στο θάνατο, αφού έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε. Άλλη πάλι εκδοχή του μύθου είναι ότι αυτοκτόνησε εξαιτίας αυτού του ανεκπλήρωτου έρωτα για τον ίδιο του τον εαυτό.
Με αυτό τον τρόπο γεννήθηκε ο όρος ναρκισσισμός, για να περιγράψει μια διαταραχή της προσωπικότητας κατά την οποία το άτομο αναπτύσσει υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό, την εμφάνιση και την εικόνα που προβάλλει προς τους άλλους. Μια διαταραχή κατά την οποία ο ίδιος ο εαυτός γίνεται το αντικείμενο του έρωτα.
Ο Φρόυντ (1914) μέσα από το έργο του «Για το ναρκισσισμό: Μία εισαγωγή» έκανε λόγο για σύγκρουση μεταξύ της ψυχικής ενέργειας, που επενδύεται στο Εγώ και αυτής που επενδύεται στα Αντικείμενα. Όταν η μία υπερισχύει, η άλλη αποδυναμώνεται. H Δρ. Γκρούνμπεργκερ (1979) από την άλλη υποστήριξε, πως «Ο Ναρκισσισμός πρέπει να θεωρηθεί ως δύναμη, της οποίας η ενέργεια μετέχει στη δόμηση του Εγώ».
Συμπαιρένουμε λοιπόν, πως δεν αποτελεί μόνο μια παθολογική, αλλά μπορεί να πάρει και διαστάσεις υγιούς κατάστασης, αποτελώντας μια δημιουργική συνθήκη για τη σύνθεση του “Εγώ” και χρησιμοποιώντας την αγάπη προς τον εαυτό ως απαραίτητη προυπόθεση για τη σύνθεση δεσμών. Στον αντίποδα παρατηρούμε βέβαια την κυρίευση από την αγάπη αυτή, με αποτέλεσμα το χάσιμο του ενδιαφέροντος για τον συνάνθρωπο.
Χαρακτηριστικά του είναι ο εγωκεντρισμός, η μεγαλομανία, η αλαζονεία, η έλλειψη ενσυναίσθησης. Ο νάρκισσος παρατηρούμε συχνά πως αντιδρά με θυμό ή ντροπή στην κριτική που του ασκείται, υπερβάλει για το σημαντικό του χαρακτήρα του, τα κατορθώματα και τα ταλέντα του. Επιζητά συνεχώς την προσοχή, ενώ διακατέχεται σε μεγάλο βαθμό από το αίσθημα της ζήλειας. Δυσκολέυεται να δεθεί συναισθηματικά και να εμπιστευθεί τους άλλους, ενώ συχνά χαρακτηρίζεται από μια τάση εκμετάλλευσης των ανθρώπων γύρω του προς όφελός του, με αποτέλεσμα την αποξένωσή του και την ενίσχυση της μοναξιάς του.
Όσον αφορά τα αίτια, παρατηρούμε πως το σημαντικότερο ρόλο εδώ διαδραματίζει η παιδική και η πρώτη εφηβική ηλικία. Η υπερβολική ανεκτικότητα και η έντονη επιβράβευση του παιδιού από τους γονείς, καθώς και η έλλειψη αγάπης και η εντονη κριτική για κακές συμπεριφορές από τους ίδιους, συμβάλλουν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών συμπεριφορών. Το παιδί βιώνει αυτές τις καταστάσεις ως μια έντονη τραυματική εμπειρία (ψυχολογικό τραύμα) και αναπτύσσει τέτοιους είδους συμπεριφορές ως άμυνα σε όσα βιώνει. Εκτός από το κοινωνικό περιβάλλον όμως μέσα στο οποίο μεγάλωσε το άτομο, σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης βιολογικοί παράγοντες, όπως τα γονίδια (περίπου το 50%), καθώς και πολιτιστικοί, όπως τα σημερινά προβαλλόμενα πρότυπα των μέσων.
Αν και είναι δύσκολο άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας να ζητήσουν βοήθεια, εξαιτίας της δυσκολίας τους να εντοπίσουν και να αποδεχτούν το υπάρχον πρόβλημα, το θεραπευτικό κομμάτι στοχεύει κυρίως στην απόκτηση μιας ρεαλιστικής εικόνας για τον εαυτό και τους άλλους. Αν κι όλες οι προσεγγίσεις της ψυχολογίας είναι αποτελεσματικές λόγω της μοναδικότητας που η καθεμία πρεσβεύει, ερευνητικά φαίνεται οι πλέον διαδεδομένες για τη συγκεκριμένη διαταραχή να είναι η ψυχανάλυση και η ψυχοθεραπεία.
Σε μια εποχή λοιπόν που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο “φαίνεσθαι” και στο είναι, αναρωτιέμαι αν αξίζει να συνεχίσουμε να τρέχουμε καθημερινά σε ένα κυνηγητό τελειοθηρίας ή να προτιμήσουμε να σταθούμε σε όλα εκείνα που μας κάνουν μοναδικούς, στις ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες μας! Να προσπαθήσουμε να αποδεχτούμε την ανθρώπινή μας υπόσταση και να νιώσουμε ολόκληροι. Γιατί όλα ξεκινούν από μέσα μας και εκεί ακριβώς τελειώνουν!
Εσύ αλήθεια ποιον θα επιλέξεις να αντικρίζεις στον καθρέφτη σου κάθε πρωί;
