Ο μύθος του κατακλυσμού αποτελεί έναν παγκόσμιο μύθο, ένα μύθο-αρχέτυπο, που σύμφωνα όμως με ιστορικές και αρχαιολογικές ανακύψεις, περιγράφει ένα πραγματικό γεγονός. Είναι πλέον κοινά αποδεκτό από τους μελετητές, ότι οι αρχαίοι μύθοι περιέχουν στον πυρήνα τους μία συγκεκαλυμμένη αλήθεια, σε αντίθεση με το παρα-μύθι. Το ερώτημα λοιπόν στο οποίο καλούμαστε να δώσουμε απάντηση είναι όχι εάν ο κατακλυσμός συνέβη, αλλά πότε συνέβη.
Στη παρούσα μελέτη θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές των μύθων που αφορούν κατακλυσμούς στην λεκάνη της μεσογείου και της Μεσοποταμίας, αλλά και να προσδιορίσουμε κατά προσέγγιση πότε αυτοί συνέβησαν. Για να προσδιορίσουμε κατά προσέγγιση χρονικά τον ή τους κατακλυσμούς, θα καταφύγουμε εκτός από τις αρχαίες πηγές, και στα πορίσματα προσφάτων γεωλογικών μελετών.
Έτσι σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε σήμερα, το επίπεδο της θάλασσας σε παγκόσμιο επίπεδο από το 15.000 π.χ έως το 5.000 π.χ, «ανέβηκε» περίπου 80 μέτρα. Το μεγαλύτερο μέρος της ανόδου συνέβη έως το 9.750 π .χ περίπου, όταν η μεσόγειος ξεχείλισε στην μαύρη θάλασσα η οποία έως τότε ήταν λίμνη. Νοτιότερα στην Μεσοποταμία, και συγκεκριμένα στην περιοχή του Τίγρη και του Ευφράτη η άνοδος της στάθμης των ποταμών προκαλεί εκτεταμένες καταστροφές στην ενδοχώρα γύρω στο 3.500-2800 π.χ, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τον Νείλο γύρω στο 3.000 π.χ. Αυτή την εποχή οι Σουμέριοι αναπτύσσουν τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό της Μεσοποταμίας, ενώ σταδιακά οι Ακκάδες και άλλα σημιτικά φύλλα από το 3.000 έως το 2.500 π.χ εισβάλουν στην χώρα. Ο Σαργών θα κατακτήσει τελικά την Σουμερία και περίπου το 2.125 η πόλη της Ουρ (τόπος γέννησης του Αβραάμ) θα ακμάσει. Με βάση τα παραπάνω οι κατακλυσμοί που θα μπορούσαν να έχουν μυθολογικά περιγραφεί, θα έπρεπε να είχαν συμβεί σε κάποιες ή σε όλες από τις παρακάτω περιπτώσεις;
15.000-10.000 π.χ άνοδος του επιπέδου της θάλασσα παγκοσμίως
10.000-9.000 π.χ υπερχείλιση της μεσογείου στην μαύρη θάλασσα
3.000 –2.500 π.χ έντονες βροχοπτώσεις και υπερχείλιση ποταμών στην Μεσοποταμία
Η καμπύλη παριστάνει την άνοδο της στάθμης της θάλασσας (στον κάθετο άξονα) κατά την διάρκεια χλιετηρίδων (στον οριζόντιο άξονα, σε χρονολογίες προ Χριστού)
Θα εξετάσουμε αρχικά τον κατακλυσμό που περιγράφεται στο Ασσυριακό έπος του Γκιλκάμες τον οποίο οι μελετητές με βάση τα γεωλογικά ευρήματα στην πόλη Ούρ από τον sir Leonard Wooley, πιστεύουν (όπως και ο ίδιος) ότι έγινε μεταξύ του 2.800 π. χ και 3.100 π.χ., την εποχή δηλ που δρα μυθολογικά ο ήρωας Γκιλκάμες. Σύμφωνα με τον Issak Asimov υπάρχουν Σουμεριακά αρχεία που κάνουν λόγο για γεγονότα που συνέβησαν πριν τον κατακλυσμό. Σε αυτά τα αρχεία σύμφωνα πάντα με τον Issak Asimov, οι Σουμέριοι αναφέρουν Βασιλείς που βασίλεψαν για δέκα χιλιάδες χρόνια πριν τον κατακλυσμό.!!
Ο Ασσυριακός κατακλυσμός του έπους του Γκιλκάμες, αναφέρει ότι οι άνθρωποι πλήθαιναν και γεννοβολούσαν και οι θεοί με προτροπή του Θεού Ενλίλ, αποφάσισαν να εξαπολύσουν τον κατακλυσμό γιατί οι άνθρωποι ήταν θορυβώδης. Ο Θεός Εά όμως προειδοποίησε τον Ουτναπιστίμ γιο του Ουμπάρα να φτιάξει ένα πλοίο, και να πάρει σπόρους όλων των ζωντανών πλασμάτων μαζί του. Έξι μερόνυχτα φυσούσαν δυνατοί άνεμοι και θύελλες και πλημμύρες, και την έβδομη η θύελλα κόπασε. Σιγή βασίλευε και όλη η ανθρωπότητα είχε γίνει λάσπη. Το πλοίο προσάραξε στο βουνό Νισίρ, και την έβδομη ημέρα ο Ουτναπιστίμ άφησε ένα περιστέρι ελεύθερο. Το περιστέρι πέταξε μακριά αλλά επειδή δεν βρήκε μέρος να καθίσει ξαναγύρισε. Ύστερα άφησε ένα χελιδόνι, αλλά και αυτό ξαναγύρισε. Άφησε ύστερα ένα κοράκι, το οποίο δεν ξαναγύρισε. Ο Ουτναπιστίμ τότε κατάλαβε ότι ο κατακλυσμός σταμάτησε, και έκανε θυσία για να ευχαριστήσει τους θεούς .
Ο Αιγυπτιακός μύθος είναι διαφορετικός από αυτόν της Μεσοποταμίας. Σύμφωνα με αυτόν ο Ρα αποφάσισε ότι οι άνθρωποι είχαν γίνει φιλοπόλεμοι και ασεβείς και σκόπευαν να επαναστατήσουν ενάντια στους θεούς. Έστειλε έτσι τον αδελφό του Άθορ στην γη για να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Οι δρόμοι μετατράπηκαν σε ποτάμια αίματος, ο Νείλος ξεχείλισε και έλαβε μέρος η μεγαλύτερη καταστροφή που γνώρισε το ανθρώπινο είδος. Ο Ρα συνειδητοποιώντας την καταστροφή, μετάνιωσε μίας και δεν ήθελε πλέων να αφανίσει ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, για αυτό και συμβουλεύτηκε τον Θεό της σοφίας Θωθ, ο οποίος μέθυσε τον Άθωρ έτσι ώστε να μην εξαφανιστεί το ανθρώπινο γένος. Όπως είδαμε παραπάνω η υπερχείλιση του Νείλου συνέβη σύμφωνα με τους μελετητές γύρω στο 3.000 π. Χ
Στον κατακλυσμό της παλαιάς διαθήκης οι άνθρωποι πλήθαιναν επί της γης. Οι δε υιοί του θεού όταν είδαν ότι οι θυγατέρες των ανθρώπων ήταν όμορφες έλαβαν αυτές ως γυναίκες τους, και τεκνοποίησαν με αυτές.( ; ) Μαζί όμως με την αύξηση των ανθρώπων αυξανόταν και η κακιά τους, Ο θεός τότε αποφάσισε να εξαλείψει τον άνθρωπο από προσώπου γης. Ο Θεός όμως προειδοποίησε τον Νώε να φτιάξει ξύλινη κιβωτό όπου θα έπρεπε να μπει ο Νώε με την γυναίκα του, τους υιούς του και τις γυναίκες τους, αλλά και με κάθε ζώο που υπήρχε στην γη. Ο κατακλυσμός διήρκεσε σαράντα ημέρες και νύχτες. Την σαρακοστή πρώτη ο Νώε έστειλε ένα κόρακα να βρει στεριά, αλλά ο κόρακας επέστρεψε. Κατόπιν έστειλε περιστέρι το οποίο και αυτό επέστρεψε καθώς δεν βρήκε στεριά να κάτσει. Μετά από επτά ημέρες ξανάστειλε την περιστέρα και το απόγευμα η περιστέρα επέστρεψε με κλάδο ελιάς στο στόμα της, και έτσι κατάλαβε ο Νώε ότι έπαυσαν τα ύδατα επί της γης.
Η εβραϊκή εκδοχή παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες τόσο με το έπος του Γκιλκάμες όσο και με αυτόν του Δευκαλίωνος όπως θα δούμε στην συνέχεια, άρα το πρόβλημα είναι ποιος δανείστηκε από ποιόν, κάτι όμως που είναι εύκολα αναγνωρίσιμο.. Και αυτό διότι ο πατριάρχης των Εβραίων γεννήθηκε και έζησε στην πόλη Ούρ, o οποίος στην συνέχεια με την οικογένεια του μετακινήθηκαν στην Καναάν γύρω στο 1.900
π. χ. (Η έξοδος του Μωησή τοποθετείται γύρω στο 1.300 π.χ), έτσι είναι απίθανο ο μύθος της παλαιάς διαθήκης να προηγείται είτε του Αιγυπτιακού είτε του έπους του Γκιλκάμες, πόσο μάλλον του Ελληνικού όπως θα εξετάσουμε στην συνέχεια.
Στην Ελληνική εκδοχή του μύθου τα πράγματα περιπλέκονται μίας και υπάρχουν μαρτυρίες όχι για έναν αλλά για τρεις κατακλυσμούς.
1. Του Ωγύγου
2. του Δευκαλίωνα
3. του Δαρδάνου.
Σύμφωνα με τον Α. Σταγειρήτη ο Ωγύγος πιστεύεται ότι ήταν ο πρώτος αυτόχθονος βασιλιάς της Αττικής. Οι Αθηναίοι πίστευαν ότι ήταν υιός της Γης και αυτόχθων, ενώ άλλοι πίστευαν ότι ήταν υιός του Ποσειδώνα, επί της βασιλείας του οποίου έγινε ο πρώτος κατακλυσμός.
Λογικά η πρώτη αυτή περιγραφή κατακλυσμού, πρέπει να αναφέρεται στην πρώτη περίπτωση της παγκοσμίου ανόδου των υδάτων, που όπως είδαμε συνέβη γύρω στο 15.000 π.χ-10.000 π.χ .
Η δεύτερη ιστορία κατακλυσμού είναι αυτή του Δευκαλίωνα, για την οποία πρέπει να αναφερθεί ότι πολλοί ξένοι μελετητές τοποθετούν γύρω στο 1.500 π. χ όπου συνέβη η έκρηξη της Θήρας με αποτέλεσμα τις τεράστιες καταστροφές που προκάλεσε το Τσουνάμι με την έκρηξη του Ηφαιστείου. Κάτι όμως που δεν μπορεί να ισχύει διότι το Τσουνάμι δεν έχει σχέση με βροχόπτωση αλλά με ύδατα που παρασύρθηκαν από το τεράστιο ωστικό κύμα, και που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή του λαμπρού Μινωικού πολιτισμού, αλλά και διότι ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα προηγείται του κατακλυσμού του Δαρδάνου.
Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη ο Δάρδανος καταγόταν από την Σαμοθράκη η οποία υπέστη καταστροφές από τις πλημμύρες. Κατόπιν τούτου ο Δαρδάνος πέρασε στην μικρά Ασία όπου και ίδρυσε την πόλη που ονομάστηκε Τροία από τον εγγονό του Τρώα.
Oι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει 10 πόλεις την μία χτισμένη πάνω από την άλλη, με την πρώτη και αρχαιότερη να είναι χτισμένη περίπου το 3.000 π.χ. Άρα ο κατακλυσμός του Δαρδάνου πρέπει να συνέβη τότε ακριβώς γύρω στο 3.000 π. Χ, όταν συνέβησαν και οι καταστροφές στην Μεσοποτάμια και Αίγυπτο. Συνεπώς το πιο πιθανό είναι ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος ως παλαιότερος του Δαρδάνου, να τοποθετείται γύρω στο 9.700 π. Χ, όταν όπως είδαμε παραπάνω συνέβη η υπερχείλιση της μεσογείου στην μαύρη θάλασσα. Μία ενδιαφέρουσα επίσης πληροφορία που μας δίνει ο Ηρόδοτος είναι, ότι την εποχή του Δευκαλίωνα στην Θεσσαλία υπήρχε θάλασσα, όπως αποκαλύπτεται και από το όνομα που της δόθηκε.( Θεσσαλία – θέση θάλασσας – αλός στα αρχαία Ελληνικά ). Στον μύθο του Δευκαλίωνα ο κατακλυσμός προκλήθηκε από την οργή του Δία ενάντια στο γιο του Πελασγού Λυκάονα. Αυτό συνέβη διότι όταν κάποτε ο Δίας επισκέφτηκε τους γιους του Λυκάονα, αυτοί θυσίασαν μυστικά τον αδελφό τους Νύκτιμο και τον κομμάτιασαν για να φτιάξουν μια σούπα, την οποία και πρόσφεραν στο Δία ο οποίος είχε μεταμφιεστεί σε φτωχό ταξιδιώτη. Ο Δίας δεν εξαπατήθηκε και τιμώρησε τους γιους του Λυκάονα, μεταμορφώνοντάς τους σε λύκους, ενώ επανέφερε στη ζωή τον Νύκτιμο. Η οργή του Δία ήταν τέτοια για τον ξεπεσμό των ανθρώπων που όταν επέστρεψε στον Όλυμπο, αποφάσισε να στείλει έναν κατακλυσμό με σκοπό να αφανίσει το γένος των ανθρώπων. Όμως ο Προμηθέας, που έμαθε τι σχεδίαζε ο Δίας, ειδοποίησε το γιο του, το βασιλιά της Φθίας Δευκαλίωνα για ό,τι επρόκειτο να συμβεί.
Έτσι ο Δευκαλίωνας κατασκεύασε μία κιβωτό, την οποία γέμισε με διάφορα εφόδια κι επιβιβάστηκε σε αυτήν μαζί με την γυναίκα του την Πύρρα, κόρη του Επιμηθέα.
Όταν ξέσπασε ο κατακλυσμός, ο νότιος άνεμος φύσηξε με όλη του την ορμή και η βροχή έκανε τα ποτάμια και τη θάλασσα να υψωθούν, σαρώνοντας όλες τις πόλεις των ανθρώπων. Σε λίγες ημέρες όλη η γη είχε πλημμυρίσει, εκτός από ελάχιστες βουνοκορφές και όλα τα θνητά πλάσματα αφανίστηκαν εκτός από τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα, που βρισκόταν στην κιβωτό. Επί εννιά ημέρες η κιβωτός έπλεε πάνω στα νερά έως ότου προσάραξε στην κορυφή του Παρνασσού. Όταν η βροχή σταμάτησε, ο Δευκαλίωνας έστειλε ένα περιστέρι να δει εάν υπήρχε αρκετή ξηρά, ώστε να βγουν από την κιβωτό. Όταν σιγουρεύτηκε ότι ο κατακλυσμός είχε σταματήσει, αυτός και η γυναίκα του αποβιβάστηκαν στην ξηρά και προσέφεραν θυσία στον Δία. Ο Δίας ευχαριστήθηκε μαζί τους κι έστειλε τον Ερμή να τους διαβεβαιώσει πως οποιαδήποτε επιθυμία τους θα ικανοποιούταν από τον άρχοντα των θεών. Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα μόνοι και απελπισμένοι πάνω στην γη ζήτησαν να μπορέσουν να αναστήσουν το ανθρώπινο γένος κι έτσι ο Δίας έστειλε τη Θέμιδα να τους πει τι έπρεπε να κάνουν. Έπρεπε να πάρουν πέτρες, που ήταν τα κόκαλα της Μητέρας Γης και να τις πετούν πίσω καθώς προχωρούσαν. Όταν το έκαναν, οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίωνας γινόταν άντρες και οι πέτρες που έριχνε η Πύρρα γίνονταν γυναίκες. Έτσι δημιουργήθηκε ξανά το γένος των ανθρώπων (εξού και η λέξη λαός από το Λάος που σημαίνει λίθος). Από τον Δευκαλίωνα και την Πυρρά γεννιούνται παιδιά, πρώτον εκ των οποίων ήταν ο Έλλην, για τον οποίον λένε ότι γεννήθηκε από τον Δία, δεύτερος ο Αμφικτύων ο οποίος βασίλευσε μαζί με τον Κραναό στην Αττική και είχε κόρη την Πρωτογένεια. Απ’ αυτήν και τον Δία γεννήθηκε ο Αέθλιος. Από τον Έλληνα και την νύμφη Ορσηίδα γεννήθηκε ο Δούρος, ο Ξούθος και ο Αίολος. Αυτός λοιπόν ο Έλλην, από τον εαυτόν του ονόμασε Έλληνες αυτούς που ονομάζονται γραικοί και εις τα παιδιά του διαμοίρασε την χωράν και ο Ξούθος παίρνοντας την Πελοπόννησο, από την Κρέουσα την κόρη τον Ερεχθέα, γέννησε τον Αχαιό και τον Ίωνα, από τους οποίους ονομάζονται οι Αχαιοί και οι Ίωνες, ο Δώρος δε παίρνοντας την χωράν πέραν από την Πελοπόννησο, από τον εαυτόν τον ονόμασε τους κατοίκους Δωριείς, ο δε Αίολος βασιλεύοντας εις τους τόπους γύρω από την Θεσσαλία, τους κατοίκους ονόμασε Αιολείς.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Πλάτωνας επίσης στον γνωστό μύθο της Ατλαντίδος, μιλάει για τον καταποντισμό της Ατλαντίδος που συνέβη το 9000 π.χ, διότι οι άνθρωποι είχαν γίνει ασεβείς.
Σύμφωνα με τα παραπάνω αλλά και με τα διαθέσιμα στοιχεία, είναι φανερό ότι οι κατακλυσμικοί μύθοι όπως όλοι οι αρχαίοι μύθοι, αποτελούν συγκεκαλυμμένες ιστορικές αλήθειες, που χρήζουν μελέτης αλλά και αποσυμβολισμού.
Όπως είπε εξάλλου και ο Αριστοτέλης :
“Ο εραστής του μύθου είναι κατά μία έννοια φιλόσοφος, γιατί ο μύθος συντίθεται από θαύματα”
