Ο νευροεπιστήμονας και καλλιτέχνης Beau Lotto, στα πλαίσια της ομιλίας του στο TED , “παίζει” με το ανθρώπινο μυαλό και αναλύει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας.
Μέσα από μερικά διασκεδαστικά παραδείγματα, επιχειρεί να εξηγήσει το πώς κάθε ζωντανός οργανισμός έχει αναπτύξει, μέσω της εξέλιξής του, την ικανότητα να επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα που δέχεται, όπως τα χρώματα, και να δημιουργεί την εικόνα που θεωρεί ως πραγματικότητα.
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία:
Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα παιχνίδι. Και για να κερδίσετε αυτό το παιχνίδι, αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να δείτε την πραγματικότητα που είναι μπροστά σας όπως πραγματικά είναι. Εντάξει; Λοιπόν, εδώ έχουμε δύο πίνακες με χρωματιστές κουκκίδες. Και μία από αυτές τις κουκκίδες έχει το ίδιο χρώμα και στους δύο πίνακες. Εντάξει; Πρέπει να μου πείτε ποια κουκκίδα είναι ίδια.
0:34
Τώρα, ας το περιορίσουμε στην γκρι, την πράσινη, και, ας πούμε, στην πορτοκαλί. Οπότε, σηκώνοντας τα χέρια σας — θα αρχίσουμε από το πιο εύκολο — Σηκώστε χέρια: Πόσοι πιστεύετε ότι είναι η γκρι; Αλήθεια; Εντάξει. Πόσοι πιστεύετε ότι είναι η πράσινη; Και πόσοι πιστεύετε ότι είναι η πορτοκαλί; Περίπου ισάριθμα.
1:01
Ας δούμε ποια είναι η πραγματικότητα. Ορίστε η πορτοκαλί. (Γέλια) Ορίστε η πράσινη. Κι εδώ είναι η γκρι. (Γέλια) Οπότε, όσοι από εσάς το είδατε αυτό, είστε απόλυτοι ρεαλιστές. Εντάξει; (Γέλια)
1:25
Είναι πραγματικά εκπληκτικό, έτσι δεν είναι; Γιατί σχεδόν κάθε ζωντανός οργανισμός έχει εξελίξει την ικανότητα να εντοπίζει το φως με κάποιον τρόπο. Οπότε, για εμάς, το ότι ο εγκέφαλος βλέπει χρώματα είναι ένα από τα πιο απλά πράγματα που κάνει. Και πάλι, ακόμα και σε αυτό το πιο βασικό επίπεδο, το γενικό πλαίσιο είναι το παν. Αυτό για το οποίο θέλω να μιλήσω, δεν είναι ότι το γενικό πλαίσιο είναι το παν, αλλά γιατί το γενικό πλαίσιο είναι το παν. Γιατί απαντώντας αυτήν την ερώτηση δεν καταλαβαίνουμε μόνο γιατί βλέπουμε ό,τι βλέπουμε, αλλά και ποιοί είμαστε ως άτομα, και ποιοί είμαστε ως κοινωνία.
1:58
Αλλά πρώτα, πρέπει να κάνουμε μία άλλη ερώτηση: “Σε τί χρησιμεύει το χρώμα;” Και αντί να σας το πω, απλώς θα σας το δείξω. Αυτό που βλέπετε εδώ είναι μία εικόνα της ζούγκλας. Και βλέπετε τις επιφάνειες ανάλογα με το ποσό φως αντανακλούν. Μπορεί κανείς να δει το θηρίο που είναι έτοιμο να πηδήξει πάνω σας; Κι αν δεν το έχετε δει ακόμα, είστε ήδη νεκροί. Σωστά; (Γέλια) Μπορεί κανείς να το δει; Κανείς; Όχι; Τώρα, ας δούμε τις επιφάνειες ανάλογα με την ποιότητα του φωτός που αντανακλούν. Και τώρα το βλέπετε.
2:29
Οπότε, το χρώμα μας επιτρέπει να δούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ επιφανειών, ανάλογα με το πλήρες φάσμα του φωτός που αντανακλούν. Αλλά αυτό που μόλις κάνατε είναι, από πολλές απόψεις, μαθηματικά αδύνατο. Γιατί; Επειδή, όπως μας λέει ο Μπάρκλει, δεν έχουμε καμία άμεση επαφή με τον πραγματικό κόσμο, πέρα από τις αισθήσεις μας. Και το φως που πέφτει στα μάτια μας εξαρτάται από πολλά πράγματα στον κόσμο — όχι μόνο από το χρώμα των αντικειμένων, αλλά και απο το χρώμα του φωτισμού τους, και το χρώμα του χώρου ανάμεσα σε εμάς και τα αντικείμενα. Αν αλλάξουμε οποιαδήποτε από αυτές τις παραμέτρους, θα αλλάξουμε και το χρώμα του φωτός που πέφτει στα μάτια μας.
3:07
Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, γιατί σημαίνει ότι η ίδια εικόνα θα μπορούσε να προέρχεται από έναν άπειρο αριθμό πιθανών πηγών. Αφήστε με να σας δείξω τι εννοώ. Φανταστείτε ότι αυτό είναι το πίσω μέρος του ματιού σας. Κι αυτές είναι δύο προβολές από τον εξωτερικό κόσμο. Είναι πανομοιότυπες από κάθε άποψη. Ίδιο σχήμα, μέγεθος, και φασματικό περιεχόμενο. Όσον αφορά τα μάτια σας, είναι πανομοιότυπες. Κι όμως, προέρχονται από τελείως διαφορετικές πηγές. Αυτή στα δεξιά προέρχεται από μία κίτρινη επιφάνεια, υπό σκιά, προσανατολισμένη προς τα αριστερά, όπως τη βλέπουμε μέσα από ένα ροζ μέσο. Αυτή στα αριστερά προέρχεται από μία πορτοκαλί επιφάνεια, άμεσα φωτισμένη, προσανατολισμένη προς τα δεξιά, όπως τη βλέπουμε μέσα από ένα μπλε μέσο. Τελείως διαφορετικές έννοιες, δίνουν τις ίδιες ακριβώς πληροφορίες στον αμφιβληστροειδή. Κι όμως, οι πληροφορίες του αμφιβληστροειδούς είναι οι μόνες που λαμβάνουμε.
4:04
Οπότε, πώς στο καλό μπορούμε και βλέπουμε; Αν είναι να θυμάστε ένα πράγμα για τα επόμενα 18 λεπτά, να θυμάστε ότι το φως που πέφτει στα μάτια μας, οι οπτικές πληροφορίες, δεν έχουν κανένα νόημα. Γιατί θα μπορούσαν να σημαίνουν πραγματικά οτιδήποτε. Κι ό,τι ισχύει για τις πληροφορίες των αισθήσεων, ισχύει για τις πληροφορίες. Οι πληροφορίες δεν εμπεριέχουν κάποιο έμφυτο νόημα. Αυτό που μετράει είναι το τι κάνουμε με αυτές τις πληροφορίες.
4:28
Οπότε, πώς βλέπουμε; Βλέπουμε επειδή μαθαίνουμε να βλέπουμε. Ο εγκέφαλος έχει αναπτύξει μηχανισμούς για να βρίσκει μοτίβα, να βρίσκει σχέσεις μεταξύ των πληροφοριών, και να συνδέει αυτές τις σχέσεις με έννοιες της συμπεριφοράς, με την αλληλεπίδρασή μας με τον εξωτερικό κόσμο. Το αντιλαμβανόμαστε αυτό καλύτερα μέσω πιο νοητικών χαρακτηριστικών, όπως η γλώσσα. Θα σας δώσω μερικές σειρές από γράμματα. Και θέλω να τις διαβάσετε δυνατά, αν μπορείτε.
4:53
Κοινό: “Μπορείτε να το διαβάσετε αυτό;” “Δεν το διαβάζετε αυτό.” “Τί διαβάζετε;”
5:00
Μπό Λοττό: “Τί διαβάζετε;” Τα μισά γράμματα λείπουν. Σωστά; Δεν υπάρχει εκ των προτέρων (a priori) λόγος γιατί το “H” πρέπει να υπάρχει μεταξύ του “W” και του “Α” στην λέξη “WHAT.” Παρ’ όλ’ αυτά, το βάζετε εκεί. Γιατί; Επειδή, στατιστικά, σύμφωνα με τις εμπειρίες σας ήταν χρήσιμο να το βάλετε. Οπότε, το κάνετε ξανά. Κι όμως, δε βάζετε κάποιο γράμμα μετά το πρώτο “Τ.” Γιατί; Επειδή στο παρελθόν δε θα ήταν χρήσιμο. Οπότε, δεν το ξανακάνετε.
5:22
Θα σας δείξω πόσο γρήγορα ο εγκέφαλός μας επαναπροσδιορίζει την κανονικότητα, ακόμα και στο πιο απλό πράγμα που κάνει, το χρώμα. Θα μπορούσατε να σβήσετε τα φώτα εδώ, παρακαλώ. Αρχικά, θα ήθελα να παρατηρήσετε ότι αυτές οι δύο εικόνες της ερήμου είναι ίδιες. Η μία είναι απλά αντανάκλαση της άλλης. Εντάξει; Τώρα, θέλω να κοιτάξετε την κουκκίδα μεταξύ του πράσινου και του κόκκινου. Εντάξει; Και θέλω να εστιάσετε σε αυτήν την κουκκίδα. Μην κοιτάξετε πουθενά αλλού. Και θα κοιτάζουμε εκεί για περίπου 30 δευτερόλεπτα, που είναι λίγο χρονοβόρο για μία ομιλία 18 λεπτών. (Γέλια)
5:52
Αλλά θέλω πραγματικά να μάθετε. Και θα σας πω — μην κοιτάζετε πουθενά αλλού — και θα σας πω τι συμβαίνει μέσα στο κεφάλι σας. Ο εγκέφαλός σας μαθαίνει. Και μαθαίνει ότι η δεξιά πλευρά του οπτικού του πεδίου βρίσκεται κάτω από κόκκινο φωτισμό. Η αριστερή πλευρά του οπτικού του πεδίου βρίσκεται κάτω από πράσινο φωτισμό. Κι αυτό είναι που μαθαίνει. Εντάξει; Τώρα, όταν σας πω, θέλω να κοιτάξετε την κουκκίδα ανάμεσα στις δύο εικόνες της ερήμου. Ας το κάνουμε τώρα. (Γέλια) Μπορείτε να ανάψετε τα φώτα παρακαλώ;
6:22
Καταλαβαίνω, από την αντίδρασή σας, ότι πλέον δε φαίνονται ίδιες. Σωστά; (Χειροκρότημα) Γιατί; Επειδή ο εγκέφαλός σας βλέπει τις ίδιες πληροφορίες σαν η δεξιά πλευρά να είναι ακόμα κάτω από κόκκινο φως, κι η αριστερή κάτω από πράσινο φως. Αυτό είναι η νέα σας κανονικότητα.
6:36
Οπότε, τί σημαίνει αυτό μέσα στο γενικότερο πλαίσιο; Σημαίνει ότι μπορώ να πάρω αυτά τα δύο πανομοιότυπα τετράγωνα, και να τα βάλω σε φωτεινό ή σκούρο περιβάλλον. Και τώρα, αυτό που είναι στο σκούρο περιβάλλον φαίνεται πιο φωτεινό από αυτό που είναι στο φωτεινό. Αυτό που είναι σημαντικό δεν είναι απλά το ανοιχτό και σκούρο περιβάλλον. Είναι αυτό που το ανοιχτό και το σκούρο περιβάλλον σήμαινε για τη συμπεριφορά σας στο παρελθόν.
6:53
Θα σας δείξω τι εννοώ. Εδώ έχουμε την ίδια ακριβώς οφθαλμαπάτη. Στα αριστερά, έχουμε δύο πανομοιότυπα πλακάκια, ένα σε σκούρο περιβάλλον, κι ένα σε ανοιχτό. Και το ίδιο στα δεξιά. Τώρα, αυτό που θα κάνω είναι να αναθεωρήσω αυτές τις δύο εικόνες. Αλλά δε θα αλλάξω τίποτα μέσα σε αυτά τα κουτιά, εκτός από το νόημά τους. Και δείτε τι θα γίνει στην αντίληψή σας.
7:12
Παρατηρήστε ότι στα αριστερά τα δύο τετράγωνα μοιάζουν περίπου εντελώς αντίθετα: το ένα πολύ άσπρο και το άλλο πολύ σκούρο. Εντάξει; Ενώ, στα δεξιά, τα δύο τετράγωνα είναι σχεδόν ίδια. Και πάλι, το ένα είναι ακόμα σε σκούρο φόντο, και το άλλο σε ανοιχτό. Γιατί; Επειδή αν το τετράγωνο κάτω από αυτή τη σκιά ήταν πραγματικά κάτω από σκιά, και αντικατόπτριζε την ίδια ποσότητα φωτός στα μάτια σας όπως αυτό εκτός σκιάς, τότε θα ήταν πιο αντανακλαστικό — είναι απλά οι όροι της φυσικής. Οπότε και το βλέπετε έτσι.
7:41
Στα δεξιά, οι πληροφορίες δείχνουν ότι τα δύο πλακάκια να είναι κάτω από το ίδιο φως. Εάν είναι κάτω από το ίδιο φως, και αντικατοπτρίζουν την ίδια ποσότητα φωτός στα μάτια σας, τότε πρέπει να είναι εξίσου αντανακλαστικές. Οπότε και το βλέπετε έτσι. Που σημαίνει ότι μπορείτε να συγκεντρώσετε όλες τις πληροφορίες για να κατασκευάσετε μερικές πολύ δυνατές οφθαλμαπάτες.
7:58
Αυτήν την έφτιαξα πριν από μερικά χρόνια. Και θα παρατηρήσετε ότι βλέπετε ένα σκούρο καφέ τετράγωνο στο πάνω μέρος, κι ένα φωτεινό πορτοκαλί στα πλάγια. Αυτή είναι η αντιληπτική πραγματικότητα. Η υλική πραγματικότητα είναι ότι και τα δύο τετράγωνα είναι ίδια.
8:13
Εδώ βλέπετε στα αριστερά τέσσερα γκρι τετράγωνα, και εφτά γκρι τετράγωνα στα δεξιά. Δε θα αλλάξω αυτά τα τετράγωνα καθόλου. Αλλά θα εμφανίσω και την υπόλοιπη εικόνα. Και δείτε τι θα συμβεί στην αντίληψή σας. Τα τέσσερα μπλε τετράγωνα στα αριστερά είναι γκρι. Τα εφτά κίτρινα τετράγωνα στα δεξιά είναι, επίσης, γκρι. Είναι τα ίδια. Εντάξει; Δε με πιστεύετε; Ας το ξαναδούμε.
8:38
Ό,τι ισχύει για το χρώμα, ισχύει, επίσης, για πολύπλοκες αντιλήψεις της κίνησης. Οπότε, ορίστε — ας το γυρίσουμε ανάποδα — ένα διαμάντι. Κι αυτό που θα κάνω, είναι να το κρατήσω εδώ, και να το στριφογυρίσω. Κι όλοι εσείς, πολύ πιθανόν να το δείτε να γυρίζει προς αυτήν την πλευρά. Τώρα θέλω να συνεχίσετε να το κοιτάζετε. Κοιτάξτε τριγύρω, ανοιγοκλείστε τα μάτια σας, ή κλείστε το ένα μάτι. Και ξαφνικά θα αλλάξει, και θα αρχίσει να γυρίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ναι; Σηκώστε τα χέρια σας αν το είδατε. Ναι; Συνεχίστε να ανοιγοκλείνετε τα μάτια σας. Κάθε φορά θα αλλάζει. Εντάξει; Μπορώ να σας ρωτήσω, προς τα ποια κατεύθυνση γυρίζει; Πώς το ξέρετε; Ο εγκέφαλός σας δε γνωρίζει. Γιατί κι οι δύο κατευθύνσεις είναι εξίσου πιθανές. Οπότε, αναλόγως με το πού κοιτάζει, η κατεύθυνση αλλάζει μεταξύ των δύο πιθανοτήτων.
9:29
Είμαστε οι μόνοι που βλέπουν οφθαλμαπάτες; Η απάντηση είναι όχι. Ακόμα κι ο όμορφος μπάμπουρας, με τα μόνο 1 εκατομμύριο εγκεφαλικά κύτταρα του, που είναι 250 φορές λιγότερα από ενός αμφιβληστροειδή, βλέπει οφθαλμαπάτες, κάνει τα πιο σύνθετα πράγματα που ακόμα κι ο πιο εξελιγμένος υπολογιστής δε μπορεί να κάνει. Στο εργαστήριό μου, βέβαια, δουλεύουμε με μπάμπουρες. Επειδή μπορούμε να ελέγξουμε απόλυτα την εμπειρία τους, και να δούμε τι αλλάζει την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου τους. Και το κάνουμε αυτό σε κάτι που ονομάζουμε Πλέγμα Μελισσών.
9:55
Κι εδώ έχουμε την κυψέλη. Βλέπετε τη βασίλισσα, είναι η μεγάλη μέλισσα εκεί. Αυτές είναι όλες κόρες τις, τα αυγά. Και πηγαινοέρχονται μέσα στην κυψέλη και την αρένα, μέσω αυτού του σωλήνα. Κι εδώ βλέπετε μία από τις μέλισσες να βγαίνει έξω. Βλέπετε που έχει ένα μικρό αριθμό; Να και μία ακόμα που βγαίνει. Έχει άλλο αριθμό. Δεν γεννιούνται έτσι, βέβαια. Σωστά; Τις παίρνουμε, τις βάζουμε στο ψυγείο, κι αποκοιμούνται. Και μετά μπορούμε να τους κολλήσουμε μικροσκοπικούς αριθμούς. (Γέλια)
10:25
Σε αυτό το πείραμα, βραβεύονται αν πάνε στα μπλε λουλούδια. Προσγειώνονται στο λουλούδι. Βάζουν τη γλώσσα τους εκεί, την προβοσκίδα τους, και πίνουν ζαχαρόνερο. Τώρα πίνει ένα ποτήρι νερό που είναι περίπου τόσο μεγάλο για εμάς. Θα το κάνει αυτό περίπου 3 φορές, και μετά θα φύγει. Μερικές φορές μαθαίνουν να μην πηγαίνουν στα μπλε, αλλά να πηγαίνουν όπου πηγαίνουν οι άλλες μέλισσες. Οπότε, αντιγράφουν η μία την άλλη. Μπορούν να μετρήσουν μέχρι το 5. Μπορούν να αναγνωρίσουν πρόσωπα. Κι εδώ κατεβαίνει τη σκάλα. Και θα μπει στην κυψέλη, θα βρει ένα άδειο κελί, και θα ξεράσει, κι αυτό είναι το μέλι. (Γέλια)
10:58
Να θυμάστε — (Γέλια) — υποτίθεται ότι πηγαίνει στα μπλε λουλούδια. Αλλά τί κάνουν εκείνες οι μέλισσες στην επάνω δεξιά γωνία; Φαίνεται σα να πηγαίνουν στα πράσινα λουλούδια. Τί νομίζετε; Κάνουν λάθος; Κι η απάντηση είναι όχι. Στην πραγματικότητα αυτά είναι μπλε λουλούδια. Αλλά είναι μπλε λουλούδια κάτω από πράσινο φως. Οπότε, χρησιμοποιούν τις σχέσεις μεταξύ των χρωμάτων για να λύσουν το παζλ. Αυτό ακριβώς κάνουμε κι εμείς.
11:24
Οπότε, οι οφθαλμαπάτες χρησιμοποιούνται συχνά, ιδιαίτερα στην τέχνη, όπως λέει κι ένας πιο σύγχρονος καλλιτέχνης, “για να δείξουν πόσο εύθραυστες είναι οι αισθήσεις μας.” Εντάξει, αυτά είναι εντελώς βλακείες. Οι αισθήσεις δεν είναι εύθραυστες. Κι αν ήταν, δε θα υπήρχαμε. Αντί αυτού, τα χρώματα μας λένε κάτι εντελώς διαφορετικό, ότι ο εγκέφαλος δεν εξελίχθηκε έτσι ώστε να βλέπει τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Δεν μπορούμε. Αντί αυτού, ο εγκέφαλος εξελίχθηκε ώστε να βλέπει τον κόσμο όπως ήταν πιο χρήσιμο να τον βλέπει στο παρελθόν. Και το πως βλέπουμε επαναπροσδιορίζει συνεχώς την πραγματικότητα.
11:58
Οπότε, μπορούμε να πάρουμε αυτήν την εκπληκτική ικανότητα πλαστικότητας του εγκεφάλου και να κάνουμε τους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά; Ένας από τους τρόπους που το κάνουμε αυτό στο εργαστήριο είναι να μεταφράζουμε το φως σε ήχο και να δίνουμε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ακούνε τον οπτικό κόσμο. Και μπορούν να βρίσκουν το δρόμο τους χρησιμοποιώντας τα αυτιά τους.
12:21
Εδώ είναι ο Ντέιβιντ, στα δεξιά. Και κρατάει μία κάμερα. Στα αριστερά είναι αυτό που καταγράφει η κάμερα. Και θα δείτε ότι υπάρχει μία αχνή γραμμή που διασχίζει την εικόνα. Η γραμμή αποτελείται από 32 τετράγωνα. Σε κάθε τετράγωνο υπολογίζουμε το μέσο όρο του χρώματος. Και κατόπιν, απλά το μεταφράζουμε σε ήχο. Και τώρα θα γυρίσει την πλάτη του, θα κλείσει τα μάτια του, και θα βρει ένα πιάτο στο πάτωμα, με τα μάτια του κλειστά.
13:05
Το βρήκε! Καταπληκτικό. Σωστά; Οπότε, όχι μόνο μπορούμε να δημιουργήσουμε προσθετικά για άτομα με προβλήματα όρασης αλλά μπορούμε, επίσης, να ερευνήσουμε πως οι άνθρωποι κυριολεκτικά καταλαβαίνουν τον κόσμο. Αλλά μπορούμε να κάνουμε και κάτι άλλο. Μπορούμε, επίσης, να δημιουργήσουμε μουσική με χρώμα. Δουλέψαμε με παιδιά τα οποία έφτιαξαν ζωγραφιές σκεπτόμενα πως θα ακούγονταν οι εικόνες αυτές αν μπορούσαμε να τις ακούσουμε. Και μετά μεταφράσαμε αυτές τις εικόνες. Αυτή είναι μία από αυτές τις εικόνες. Είναι ενός εξάχρονου που συνθέτει ένα κομμάτι μουσικής για ορχήστρα 32 οργάνων. Κι ακούγεται έτσι. Μιλάμε για ένα εξάχρονο, έτσι;
14:08
Τώρα, ας δούμε τι σημαίνουν όλα αυτά; Αυτό που υπονοεί αυτό είναι ότι κανείς δεν είναι εξωτερικός παρατηρητής της φύσης. Εντάξει; Δεν χαρακτηριζόμαστε από τις κύριές μας ιδιότητες, από τα κομματάκια που μας συνθέτουν. Χαρακτηριζόμαστε από το περιβάλλον μας και την αλληλεπίδρασή μας με αυτό — από την οικολογία μας. Κι αυτή η οικολογία είναι υποχρεωτικά σχετική, ιστορική, και εμπειρική. Αυτό με το οποίο θα ήθελα να τελειώσω είναι αυτό εδώ. Γιατί αυτό που προσπαθώ να κάνω τελικά είναι να γιορτάσω την αβεβαιότητα. Γιατί πιστεύω ότι μόνο μέσα της αβεβαιότητας υπάρχει δυνατότητα για κατανόηση.
14:44
Οπότε, αν κάποιοι από εσάς ακόμα νιώθουν ακόμα πολύ βέβαιοι, θέλω να δοκιμάσετε αυτό. Θα μπορούσατε να χαμηλώσετε τα φώτα. Και τί έχουμε εδώ — βλέπετε όλοι 25 μοβ επιφάνειες στα αριστερά, και 25, ας πούμε, κιτρινωπές επιφάνειες στα δεξιά; Τώρα, θα κάνω το εξής: θα βάλω τις κεντρικές εννιά επιφάνειες εδώ κάτω από κίτρινο φωτισμό απλά βάζοντας ένα φίλτρο από πίσω τους. Εντάξει. Τώρα μπορείτε να δείτε ότι αυτό αλλάζει το φως που περνάει από μέσα. Σωστά; Γιατί τώρα το φως περνάει μέσα από ένα κιτρινωπό φίλτρο και μετά από ένα μοβ φίλτρο. Θα κάνω το αντίθετο στα αριστερά. Θα βάλω τις κεντρικές εννιά κάτω από μοβ φως.
15:37
Κάποιοι από εσάς θα παρατηρήσετε ότι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το φως που περνάει μέσα από τις κεντρικές εννιά στα δεξιά, ή στα αριστερά σας, να είναι ακριβώς το ίδιο με αυτό που περνάει μέσα από τις κεντρικές εννιά στα δεξιά σας. Συμφωνείτε; Ναι; Εντάξει. Οπότε, είναι ακριβώς οι ίδιες. Ας βγάλουμε τα καπάκια. Να θυμάστε ότι ξέρετε ότι τα κεντρικές εννιά επιφάνειες είναι ακριβώς οι ίδιες. Φαίνονται ίδιες; Όχι. Η ερώτηση είναι: “Είναι οφθαλμαπάτη;” Και μ’ αυτό, θα σας αφήσω. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ! (Χειροκροτήματα)
