«Χαμογέλα. Μπερδεύει τους ανθρώπους». Το γνωμικό-παρότρυνση είναι παλιό, η επίδρασή του διαχρονική. Η ευτυχία στην Ελλάδα του 2015 είναι μια παρεξηγημένη, συκοφαντημένη, σχεδόν ντεμοντέ έννοια. Πόσο εύκολο είναι να είσαι ευτυχισμένος σε μια εποχή με τόσο θόρυβο και όταν όλα μοιάζουν τόσο αβέβαια;
Απ’ όλα τα συναισθήματα που έχει εφεύρει η ανθρώπινη ψυχή, η ευτυχία είναι το πιο υποκειμενικό. Οι αίθουσες αναμονής των αεροδρομίων και τα ψηφιακά ταχυδρομεία είναι γεμάτα από παράπονα ανθρώπων απέναντι σε εκείνους που θέλουν κάτι άλλο από τη ζωή τους, από ανθρώπους των οποίων η ευτυχία εξαρτάται από την απόφαση κάποιου άλλου.
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει ότι όχι μόνο γεννιέται και πεθαίνει μόνος, αλλά και υπάρχει μόνος, έχει μια μεγάλη πιθανότητα να ευτυχήσει, αντλώντας ό,τι χρειάζεται από τον ίδιο του τον εαυτό και από κανέναν άλλο γύρω του. Οσο κι αν αγαπάς τον γονιό σου, τον σύντροφό σου, το ίδιο σου το παιδί σου, έχεις να κάνεις με ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα αξιών, μια εντελώς άλλη μονάδα ύπαρξης, που μπορεί κάλλιστα μια όχι και τόσο ωραία πρωία να σου πει «είμαι άρρωστος και πεθαίνω / θέλω να χωρίσουμε / θέλω να μετακομίσω στο εξωτερικό». Κι εσύ τότε τι κάνεις; Οταν η ευτυχία σου έχει χτιστεί με τη φιλική συμμετοχή των άλλων, μπορεί ανά πάσα στιγμή να καταρρεύσει.
Το χαμόγελο που μπερδεύει τους άλλους με γύρισε πίσω, στην παιδική μου ηλικία. Δεν ήμουν το πιο ευτυχισμένο παιδί του σχολείου για πολλούς και διάφορους λόγους. Ημουν όμως το πιο χαμογελαστό. Αυτό όντως μπέρδευε τους άλλους, σχεδόν τους εκνεύριζε. «Τι χαμογελάς όλη την ώρα; Χαζοχαρούμενη είσαι;» ήταν η κομψή ερώτηση-σχόλιο συμμαθητών μου, όχι μόνο στο δημοτικό, εκεί όπου η σκληρότητα είναι σχεδόν επιβεβλημένη, αλλά και στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Αποκωδικοποιώντας αρκετά χρόνια αργότερα αυτή την ενστικτώδη στάση των χαρακτηριστικών του προσώπου μου απέναντι στον έξω κόσμο, συνειδητοποίησα ότι ήταν μια πρώτης τάξεως άμυνα, προκειμένου να αντιμετωπίσω ή έστω να ξορκίσω όλα όσα με στενοχωρούσαν. Και με αφορμή τον ίδιο μου τον εαυτό, συνειδητοποίησα ότι το χαμόγελο όντως μπερδεύει τους ανθρώπους, τους δημιουργεί τεράστια αμηχανία.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Μόνα Λίζα του Ντα Βίντσι. Πόσες μελέτες και εικασίες έγιναν, πόσες σκευωρίες επινοήθηκαν για να εξηγήσουν το μειδίαμα της εικονιζόμενης Τζοκόντα. Με άλλα λόγια, θεωρούμε ότι ξέρουμε γιατί κάποιος κλαίει, αλλά όχι γιατί γελάει. Αυτό αποτελεί ένα τεράστιο μυστήριο και έχει να κάνει με τη δαιμονοποίηση της χαράς, καθώς η ευτυχία αποτελεί το πιο μακρινό όνειρο της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να μετατραπείς σε ένα μονόχνοτο ον που σκέφτεται αποκλειστικά τον εαυτό του· κάθε άλλο. Απλώς η σύνδεση και η εξάρτηση από τους γύρω σου δεν πρέπει ποτέ να καταλαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος. Ποια είναι τα μυστικά της ευτυχίας, τα βήματα που θα σε κάνουν να κλείνεις τα μάτια κάθε βράδυ και να τα ανοίγεις το πρωί με το ίδιο αίσθημα πληρότητας;
Το άγχος του βιοπορισμού (και) μέσα στο 2015 είναι ένας βασικός παράγοντας που απομακρύνει την ευτυχία.
Η δουλειά των ονείρων σου μετατρέπεται σε εφιάλτη και ειδικά σε περιόδους κρίσης θεωρείται ύβρις να πεις ότι δεν αντέχεις άλλο να κάνεις αυτό που κάνεις, τη στιγμή που πληρώνεσαι, ενώ εκεί έξω υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που δουλεύουν χωρίς να πληρώνονται ή που δεν δουλεύουν καθόλου και βλέπουν τις ικανότητές τους να ατροφούν. Η ψυχολογία της μάζας, το περίφημο και εξουθενωτικά ελληνικό «κάτσε εκεί που κάθεσαι», υποσκάπτει αργά και βασανιστικά κάθε ελπίδα σου να ευτυχήσεις.
Μπορεί οι γύρω σου να είναι απολύτως ικανοποιημένοι με τη «δουλίτσα» και τη «θεσούλα» τους, αν όμως η δική σου καρδιά χτυπάει σε διαφορετικό σκοπό, οφείλεις να την ακούσεις. Σε μια ιδεατή κοινωνία θα ήταν αυτονόητο για έναν άνθρωπο να αλλάζει όχι μόνο δουλειές, αλλά και καριέρες, ακολουθώντας κάθε φορά αυτό που τους προστάζει η ψυχή τους και όχι το καδραρισμένο πτυχίο τους. Σίγουρα η κρίση δεν εγγυάται δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα. Αλλά και αυτή η καταστροφολογία θυμίζει πανικόβλητο δελτίο καιρού που σε προετοιμάζει για ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ βγαίνοντας τελικά από το σπίτι, το μόνο που χρειάζεσαι είναι ένα καλό μπουφάν που κουμπώνει ως επάνω.
Και πώς αλήθεια ανακαλύπτεις το κάλεσμά σου, όταν επί πολλά χρόνια δουλεύεις σε κάτι τελείως διαφορετικό; Οι ψυχολόγοι επιμένουν ότι πρέπει να συμβουλευτείς το παιδί που έχεις ακόμη μέσα σου. Ανάτρεξε σε όσα έγραφες στο παιδικό σου ημερολόγιο και με μεγάλη σου έκπληξη θα συνειδητοποιήσεις ότι εκεί υπάρχουν όλες οι απαντήσεις. Γίνε αυτό που έγραφες ότι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις στις εκθέσεις της Β’ Δημοτικού. Ακόμη για αυτό χτυπά η καρδιά σου.
Η ευτυχία είναι ανέφικτη όταν καταντά αυτοσκοπός. Και είναι έννοια εξαιρετικά παρεξηγημένη: κανείς δεν μπορεί να νιώθει ευτυχισμένος όλη την ώρα, θα ήταν αφύσικο. Οι ψυχολόγοι συχνά παραλληλίζουν την κατάσταση των συναισθημάτων μας με ένα καρδιογράφημα: αν είναι μια ευθεία γραμμή, χωρίς τα απαραίτητα σκαμπανεβάσματα, τότε είσαι νεκρός ή έστω νεκρωμένος μέσα σου. Ακόμη και αν περνάς μια δύσκολη περίοδο, δεν χάνεις τον εαυτό σου, δεν μετακινείσαι από τον πυρήνα σου. Είσαι λυπημένος αλλά όχι δυστυχής και γι’ αυτό εν δυνάμει ευτυχής μόλις περάσουν τα δύσκολα.
Η ευτυχία είναι ουσιαστικά η εκπλήρωση αυτού του βασανιστικού κλισέ που όμως ισχύει: να τα έχεις καλά με τον εαυτό σου. Αν όχι μόνο αντέχεις αλλά απολαμβάνεις τη μοναχικότητα – όχι τη μοναξιά -, τότε είσαι σε καλό δρόμο. Μπορείς να πας μόνος σου στο σινεμά ή να καθήσεις κάπου για καφέ ή φαγητό νιώθοντας πλήρης από τη συντροφιά του εαυτού σου; Νιώθεις καλά μόνο και μόνο επειδή μια μέρα μες στο καταχείμωνο ξυπνάς και έχει ήλιο; Τότε, όλα βαίνουν καλώς.
Σε αντίθεση με διάφορες «ζεν» αντιμετωπίσεις που δύσκολα εφαρμόζονται στη δυτική κοινωνία που σφύζει από εντάσεις και νευρώσεις, το να ξεσπάς μόνο σε εκείνους που σε έχουν βλάψει, είναι απολύτως υγιές και σου προσθέτει μία φέτα ευτυχούς ικανοποίησης. Οι γιατροί προειδοποιούν ότι ο θυμός που συσσωρεύεις μέσα σου μπορεί να μετατραπεί σε επίμονη και επικίνδυνη ασθένεια. Οταν δεν εξωτερικεύεις όσα πιστεύεις στον δικαιούχο, είναι σαν να τα στρέφεις ενάντια στον ίδιο σου τον εαυτό, επωάζοντας αρρωστημένη οργή και μυριάδες απωθημένα.
Η ευτυχία έχει να κάνει με την τέχνη του «εδώ και τώρα». Το παρελθόν κρύβει θλίψη και το μέλλον φόβο. Ο ενεστώτας είναι ο χρόνος στον οποίο πρέπει να ζεις αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος. Ο σύντροφός σου πρέπει να είναι συνοδοιπόρος σου και όχι συγκρατούμενος. Φοβούμενοι ότι κάποια στιγμή στο μέλλον οι δρόμοι σας θα χωρίσουν και συμπεριφερόμενοι λες και επενδύετε σε ένα πρόγραμμα συνταξιοδότησης και όχι σε ένα συναρπαστικό παρόν, το πολυπόθητο μέλλον θα κάνει φτερά. Οι φρικαλέες ατάκες «ή θα παντρευόμασταν ή θα χωρίζαμε» και «να έχεις κάποιον να σε γηροκομήσει» σε οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε μια δυστυχισμένη φυλακή, ακόμη κι αν έχει τη βιτρίνα της τέλειας συμβίωσης.
Οπως η ελευθερία περνά μέσα από την πειθαρχία, έτσι και η ευτυχία περνά μέσα από την αυτοσυγκράτηση. Δεν είσαι οι ζοφερές σκέψεις σου, είσαι αυτό που μπορείς να γίνεις όταν τους πεις ότι δεν θα τις αφήσεις να εξουσιάσουν άλλο τη ζωή σου. Η παρατήρηση είναι μεγάλο σχολείο. Παρατήρησε τον εαυτό σου σαν να είναι ένα τρίτο πρόσωπο. Πώς αντιδρά; Τι περνάει αυτή την περίοδο; Τι ανάγκες έχει; Μήπως δεν κοιμάται αρκετά; Μήπως δεν γυμνάζεται καθόλου; Μήπως δεν τρώει σωστά; Το να αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου όπως αντιμετωπίζεις το αντικείμενο του πόθου σου, δηλαδή προσφέροντάς του την αμέριστη προσοχή σου, μπορεί να σε οδηγήσει σε ένα ευτυχισμένο ξέφωτο που λέγεται «μου αρέσω έτσι όπως είμαι».
Οι φίλοι είναι ίσως οι πιο σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή σου, ακριβώς επειδή τους επιλέγεις εσύ, με αξιοκρατικά κριτήρια. Και εκεί όμως χρειάζεται διαρκής δουλειά. Μην τους παραμελήσεις αν πιστέψεις ότι βρήκες τον έρωτα της ζωής σου. Δεν υπάρχει πιο ισχυρό αντικαταθλιπτικό από ένα γεύμα με φίλους που αρχίζει από το μεσημέρι της Κυριακής και παρατείνεται ως το βράδυ. Με αυτόν τον τρόπο, ξορκίζεις τον τρόμο της επερχόμενης Δευτέρας. Η σημασία του «εδώ και τώρα» οφείλει να είναι τονισμένη όταν βγαίνεις έξω με τους φίλους σου. Πόσες φορές έχεις χαραμίσει μια παρεΐστικη έξοδο αναλύοντας ανούσια προβλήματα και αρνούμενος από κεκτημένη ταχύτητα να εστιάσεις στην ευτυχία των απλών πραγμάτων; Επιστρέφοντας σπίτι, νιώθεις πιο άδειος από ποτέ, όχι λόγω της πρόσκαιρης απογοήτευσης, αλλά επειδή ακριβώς έχασες μια ακόμη ευκαιρία να εκτιμήσεις ότι ήσουν έξω με ανθρώπους που πραγματικά νοιάζονται για σένα.
Το ποιοτικό και όχι απαραιτήτως ποσοτικό σεξ είναι δείγμα ευτυχίας, υγείας και μακροζωίας. Σε μια εποχή που τα οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα χτυπούν ύπουλα κάτω από τη μέση, το να απευθυνθείς σε έναν ειδικό είναι σωτήριο. Ειδάλλως, θα αφήσεις να σε κατασπαράξουν οι φοβίες σου, πλήττοντας ανεπανόρθωτα και το ηθικό του ανθρώπου που έχεις στο πλευρό και στο κρεβάτι σου.
Στο εμβληματικό «Holly mountain» του 1973 του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι, ακούγεται μία από τις μεγαλύτερες αλήθειες σχετικά με τον φόβο της ευτυχίας και τον τρόμο της επιτυχίας: όταν μία από τις βασικές ηρωίδες πασχίζει να ανέβει σε έναν τεράστιο βράχο, παίρνει την εξής απάντηση από τον μέντορά της: «Δεν φοβάσαι να πέσεις. Φοβάσαι μήπως σκαρφαλώσεις». Που σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μένουν στους πρόποδες ακριβώς επειδή φοβούνται ότι αν βάλουν τα δυνατά τους, θα καταφέρουν να φτάσουν εκεί που θέλουν. Και αυτό έρχεται με μία σειρά από νέες, μη καταχωρισμένες στη βολική ζωή σου αρμοδιότητες.
Μπορείς να ρισκάρεις την άνοδο και όχι την πτώση σου; Να αλλάξεις το λογισμικό της προσωπικότητάς σου και να θυμηθείς πώς είναι να χτυπά η καρδιά σου από έξαψη και ευτυχία; Αν ναι, ο δρόμος είναι προς τα πάνω. Και τα χαμόγελα, όσο αινιγματικά κι αν είναι, βοηθούν να γίνει πιο ευχάριστη η διαδρομή και το 2015.
Πόσο ευτυχισμένοι είστε;
Το Oxford Happiness Questionnaire έχει δημιουργηθεί από τους ψυχολόγους Michael Argyle και Peter Hills στο Πανεπιστήμιο Μπρουκς της Οξφόρδης.
ΟΔΗΓΙΕΣ
Δηλώστε πόσο συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις παρακάτω δηλώσεις για την ευτυχία, βάζοντας έναν αριθμό στο τέλος κάθε πρότασης, σύμφωνα με την παρακάτω διαβάθμιση. Δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις. Αυτό που σας έρχεται πρώτο στο μυαλό είναι αυτό που σας εκφράζει.
1=διαφωνώ έντονα,
2=διαφωνώ αρκετά,
3=διαφωνώ αμυδρά,
4=συμφωνώ αμυδρά,
5=συμφωνώ αρκετά,
6=συμφωνώ απόλυτα
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
1. Δεν είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος από τον εαυτό μου (A).
2. Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι άλλοι άνθρωποι.
3. Νιώθω ότι η ζωή σε αποζημιώνει.
4. Τρέφω πολύ θερμά αισθήματα σχεδόν απέναντι σε όλους.
5. Σπανίως ξυπνάω και νιώθω ξεκούραστος (A).
6. Δεν αισθάνομαι ιδιαίτερα αισιόδοξος για το μέλλον (A).
7. Βρίσκω σχεδόν τα πάντα διασκεδαστικά.
8. Είμαι πάντα αφοσιωμένος σε ό,τι κάνω.
9. Η ζωή είναι ωραία.
10. Δεν πιστεύω ότι ο κόσμος είναι ένα ωραίο μέρος (A).
11. Γελάω πολύ.
12. Είμαι ικανοποιημένος με όλα στη ζωή μου.
13. Δεν πιστεύω ότι είμαι γοητευτικός (A).
14. Υπάρχει χάσμα ανάμεσα σε αυτό που θα ήθελα να κάνω και σε αυτό που έχω κάνει (A).
15. Είμαι πολύ χαρούμενος.
16. Βρίσκω την ομορφιά σε αρκετά πράγματα.
17. Πάντα φτιάχνω το κέφι στους άλλους.
18. Μπορώ να βρω χρόνο για ό,τι θέλω να κάνω.
19. Νιώθω ότι δεν έχω ιδιαίτερο έλεγχο της ζωής μου (Α).
20. Είμαι ικανός να αναλάβω τα πάντα.
21. Είμαι σε απόλυτη πνευματική εγρήγορση.
22. Συχνά νιώθω χαρά και ενθουσιασμό.
23. Δυσκολεύομαι να πάρω αποφάσεις (Α).
24. Δεν έχω συγκεκριμένο σκοπό ή νόημα στη ζωή μου (Α).
25. Νιώθω ότι έχω τεράστια ενέργεια.
26. Συνήθως μπορώ να επηρεάζω καταστάσεις.
27. Δεν περνάω καλά με άλλους ανθρώπους (Α).
28. Δεν νιώθω ιδιαίτερα υγιής (Α).
29. Δεν έχω ιδιαίτερα χαρούμενες αναμνήσεις από το παρελθόν (Α).
ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕ ΤΟ ΣΚΟΡ ΣΑΣ
Βήμα 1. Οι φράσεις που έχουν την ένδειξη (Α) πρέπει να βαθμολογηθούν ανάποδα:
Για παράδειγμα, αν έχετε βάλει «1», το αλλάζετε με «6».
Αλλάξτε το 2 με 5, το 3 με 4, το 4 με 3, το 5 με 2, το 6 με 1.
Βήμα 2. Προσθέστε τους βαθμούς και των 29 απαντήσεων, χρησιμοποιώντας την αντεστραμμένη βαθμολογία για τις 12 προτάσεις που είχαν την ένδειξη (Α).
Βήμα 3. Διαιρέστε διά του 29 και το πηλίκο είναι το τελικό σκορ σας.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Από 1-2 βαθμούς
Δεν είσαι καθόλου ευτυχισμένος. Μπορεί να βλέπεις τον εαυτό σου χειρότερα απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Από 2-3 βαθμούς
Είσαι αρκετά δυστυχισμένος.
Από 3-4 βαθμούς
Είσαι κάπου στη μέση – ούτε ευτυχισμένος ούτε δυστυχισμένος.
Το σκορ 3,5 σημαίνει ότι η ζυγαριά δεν γέρνει προς πουθενά.
4 βαθμοί
Αρκετά ευτυχισμένοι-ικανοποιημένοι. Αυτό είναι το συνηθέστερο σκορ που σημειώνει ο μέσος άνθρωπος.
Μεταξύ 4 και 5
Είσαι ευτυχισμένος.
Μεταξύ 5 και 6
Πολύ ευτυχισμένος. Το να αισθάνεσαι έτσι έχει μεγάλα πλεονεκτήματα στην υγεία, συμβάλλει στις επιτυχημένες ερωτικές σχέσεις και στην επίτευξη των στόχων σου. Μία ευτυχισμένη βάση σε βοηθά στο να διευρύνεις τους ορίζοντές σου και να κατευθυνθείς προς την ευτυχία.
6 βαθμοί
Είσαι υπερβολικά ευτυχισμένος.
Ε ναι, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος, που λέει ότι αν κάποιος παραείναι ευτυχισμένος, καταλήγει να μην είναι λειτουργικός σε κανέναν τομέα της ζωής του, επειδή ακριβώς ζει στο συννεφάκι του. Μέτρο σε όλα λοιπόν.
Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2015.
