Ποιες είναι οι δυνατότητες του εγκεφάλου? Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να σκέφτονται με μια «καρτεσιανή λογική», δηλ. με ένα γραμμικό τρόπο σκέψης, με μια επαγωγική λογική, αγνοώντας τη σημασία των συναισθημάτων, της διαίσθησης, χωρίς να τολμούν να προσεγγίσουν νέους τρόπους σκέψης.
Αλλά οι πρόσφατες διαπιστώσεις στην ψυχολογία, τη νευρολογία και άλλες επιστήμες έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων μεθόδων σκέψης και εκμάθησης. Η θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης, καθώς και τεχνικές ταχύρυθμης εκμάθησης που έχουν αναπτυχθεί, δείχνουν νέες δυνατότητες του ανθρώπου που δεν έχουμε μάθει να τις αξιοποιούμε συστηματικά.
Παράδειγμα των ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων μας είναι η μονόπλευρη χρήση του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου μας, το οποίο όντας πιο «αναλυτικό» και ακολουθώντας έναν γραμμικό τρόπο σκέψης αποκλείει μια ολιστική θεώρηση του ανθρώπου και της ζωής. Αποκορύφωμα – και θεμέλιο – αυτής της μονόπλευρης θεώρησης αποτελεί η ρήση του Καρτέσιου «σκέφτομαι άρα υπάρχω». Τώρα σύγχρονοι ερευνητές αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον ελλιπή χαρακτήρα αυτής της θεώρησης.
Επίκαιρο παράδειγμα το βιβλίο του Antοnio Damαsio “Descarte’s mistake” («Το σφάλμα του Καρτέσιου»), στο οποίο ο διάσημος πορτογάλος νευρολόγος αντιστρέφει τα λόγια του Καρτέσιου και υποστηρίζει: «Υπάρχω (και αισθάνομαι), γι’ αυτό σκέφτομαι». Για τον Damasio η ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους πρέπει να βασιστεί στην αντιμετώπισή του σαν μια ολότητα.
Αυτές οι νέες θεωρήσεις έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη κάποιων τεχνικών που προσπαθούν να ενεργοποιήσουν το (“ξεχασμένο” στους περισσότερους) δεξί μας ημισφαίριο. Ένα “κόλπο” που χρησιμοποιούν αυτές οι τεχνικές, είναι να ανατεθεί σε ένα άτομο μια εργασία που το αριστερό ημισφαίριο θα την θεωρούσε άσκοπη και βαρετή – μιας και σκέφτεται κατά κανόνα ωφελιμιστικά – με αποτέλεσμα να παραχωρήσει τον έλεγχο στο δεξί ημισφαίριο, το οποίο με τη σειρά του φαίνεται να το διασκεδάζει. Το αποτέλεσμα είναι μια πιο ισορροπημένη χρήση του εγκεφάλου.
Άλλες τεχνικές “εξισορρόπησης” περιλαμβάνουν κατάλληλα μουσικά ακούσματα, όπως για παράδειγμα η “αργή” κίνηση της μουσικής μπαρόκ, η οποία φαίνεται ότι ηχεί σε συχνότητες παρόμοιες με αυτές που συλλαμβάνουν τα αυτιά ενός εμβρύου και βοηθάει πολύ στην μακρόχρονη αποθήκευση πληροφοριών στη μνήμη. Για άλλους πάλι, ένα καλό κόλπο ισορροπημένης λειτουργίας των δύο ημισφαιρίων είναι η … σιωπή! (την οποία φαίνεται να απεχθάνεται το αριστερό ημισφαίριο).
Τέτοιες και άλλες παρόμοιες τεχνικές εφαρμόστηκαν σε μια σειρά “ανάπτυξης του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου” με την επωνυμία DLADIC, στο οποίο γράφτηκαν και το παρακολούθησαν πάνω από 300 άτομα από το 1992. Η βελτίωση των εγκεφαλικών λειτουργιών θεωρείται ότι ήταν σημαντική για τα άτομα. Η σειρά περιλάμβανε ασκήσεις προσοχής, συγκέντρωσης, διαλογισμό, αυτοσχεδιασμό, μουσικά ακούσματα κ.ά. Τα άτομα που συμμετείχαν κλίθηκαν επίσης να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήσεων, όπως:
- Πώς αισθάνομαι όταν μου δίνεται η δυνατότητα να διορθώνω τα λάθη που έχω κάνει;
- Πώς ζω με τα μικρά πράγματα;
- Πώς τα βγάζω πέρα στη ζωή;
- Τι αντιπροσωπεύουν τα λάθη μου;
Κανείς δεν ήταν υποχρεωμένος να δημοσιοποιήσει τις δημιουργίες του ή τις απαντήσεις, αν και μπορούσε να το κάνει αν ήθελε.
Το τελικό αποτέλεσμα πάντως ήταν η αύξηση της δημιουργικότητας, της φαντασίας, της ευελιξίας μπροστά σε καταστάσεις, της ικανότητας συμβολισμού και γενικότερα της διανοητικής λειτουργίας των συμμετεχόντων. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που εντυπωσιάστηκαν με τις νέες δυνατότητές τους, όπως π.χ. τις – κρυμμένες έως τότε – καλλιτεχνικές τάσεις τους.
Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΗΜΑ
Γενικά ο εγκέφαλός μας, ανάλογα με τη λειτουργία του εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικά κύματα σε διαφορετικές συχνότητες. Τα κύματα αυτά που καταγράφονται με ένα εγκεφαλογράφημα είναι γνωστά ως:
– κύματα “βήτα” που παράγονται όταν είμαστε σε εγρήγορση ή ένταση γενικότερα (συχνότητας από 13 μέχρι 60 Hz),
– κύματα “άλφα” που παράγονται όταν είμαστε σε κατάσταση φυσικής και νοητικής χαλάρωσης, ενώ ταυτόχρονα έχουμε συνείδηση του περιβάλλοντός μας (7-13 Hz),
– κύματα “θήτα” που παράγονται όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση υπνηλίας (4-7 Hz) και
– κύματα “δέλτα” που παράγονται όταν βρισκόμαστε σε βαθύ ύπνο (0,1-4 Hz).
Οι επιστήμονες σήμερα υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος παρουσιάζει μεγαλύτερη δυνατότητα μάθησης και αφομοίωσης της πληροφορίας, όντας σε κατάσταση “άλφα”. Την περισσότερη όμως ώρα μας σε κατάσταση εγρήγορσης, την περνάμε σε κατάσταση “βήτα”! Για να βρεθεί κάποιος στην κατάσταση “άλφα” πρέπει να το προκαλέσει με διάφορες τεχνικές, στις οποίες περιλαμβάνονται ο διαλογισμός ή οι ασκήσεις χαλάρωσης. Μελετώντας εγκεφαλογραφήματα και άλλες διαγνωστικές μεθόδους, οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να εντοπίσουν κάποιες χημικές ουσίες που εκλύονται απ’ τον εγκέφαλο όταν βρίσκεται σε κατάσταση “άλφα” και οι οποίες συμβάλλουν στην αύξηση της μαθησιακής ικανότητας. Σ’ αυτή την “βελτιωμένη” κατάσταση βρίσκει ευκαιρία να εκφραστεί καλύτερα το δεξί μας ημισφαίριο, να οραματιστεί, να συνθέσει, να αισθανθεί ή να παράγει καλό χιούμορ.
Απ’ την άλλη μεριά, οι νέες – ανησυχητικές – επιστημονικές αποκαλύψεις τείνουν να συνδέσουν την μονόπλευρη χρησιμοποίηση του αριστερού ημισφαιρίου, με εκφυλιστικές παθήσεις του εγκεφάλου όπως η νόσος Alzheimer. Ποια είναι η θεραπεία; Να μάθουμε στον εγκέφαλό μας να σκέφτεται πέρα απ’ τα καθημερινά, τα τετριμμένα και να αναπτύσσει νέα δημιουργικά ενδιαφέροντα (όπως π.χ. να γνωρίσουμε τον εαυτό μας).
Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
Πρόσφατα, ο αμερικανός ψυχολόγος Howard Gardner, διατύπωσε τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης, την οποία συνθέτουν επτά (7) είδη νοημοσύνης: η λεκτική, η λογικομαθηματική, η μουσική, η σωματική-συναισθητική, η χωρική, η διαπροσωπική και η ενδοπροσωπική νοημοσύνη. Ακόμα πιο πρόσφατα προστέθηκαν άλλα δύο είδη νοημοσύνης: η φυσιοκρατική και η υπαρξιακή. Με βάση αυτή τη θεωρία, η ανάπτυξη του ανθρώπου προϋποθέτει μια ολιστική ανάπτυξη όλων αυτών των ειδών νοημοσύνης. Ο καθένας μας θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερο βάρος στην καλλιέργεια της νοημοσύνης στην όποια υστερεί.
Η θεωρία αυτή και οι εφαρμογές της βρίσκονται προς το παρόν σε ερευνητικό στάδιο στις Η.Π.Α. Στόχος είναι ο ολιστικός άνθρωπος που συνδυάζει αντίθετα και συμπληρωματικά χαρακτηριστικά: λογικός και διαισθητικός, πρακτικός και ονειροπόλος, αυτός που ξέρει “πατάει στη γη” αλλά και να “υψώνει το κεφάλι στον ουρανό”.
Ίσως τελικά πλησιάζει η μέρα που ο άνθρωπος, μέσα από την σύγχρονη επιστήμη, αλλά και σε συνδυασμό με τεχνικές γνωστές απ’ την αρχαιότητα, να καταφέρει μια πιο βαθιά προσέγγιση του εαυτού του και μια αύξηση των δυνατοτήτων του! Ίσως τότε να μπορούμε να μιλάμε για έναν καλύτερο άνθρωπο.
