Ο Freud έλεγε ότι είτε το θέλουμε είτε όχι, είμαστε όλοι ποιητές. Και αυτό γιατί τις περισσότερες νύχτες, όταν κοιμόμαστε, ονειρευόμαστε. Και τα όνειρα μοιάζουν πολύ με την ποίηση, στο ότι και τα δύο εκφράζουν την εσωτερική μας ζωή με παρόμοιους τρόπους. Εφευρίσκουμε, δημιουργούμε εικόνες. Συνδέουμε φαινομενικά ασύνδετα στοιχεία για να αποκαλύψουμε συναισθήματα. Και χρησιμοποιούμε το ασυνείδητο, παρά τη λογική, για να αφηγηθούμε μια ιστορία.
Ο Freud προσδιόρισε ως όνειρα, εκείνα τα ποιήματα που λέμε στους εαυτούς μας τη νύχτα, ώστε να βιώσουμε τις ασυνείδητες επιθυμίες μας ως πραγματικές. Τα όνειρα, μας επιτρέπουν να είμαστε και να πούμε όσα δεν μπορούμε στην καθημερινή, καταπιεστική ζωή μας. Ο Freud είχε όντως μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία περί ονείρων, αλλά ήταν επίσης και λίγο περιοριστική. Για εκείνον, κάθε όνειρο ήταν η εικόνα μιας ασυνείδητης επιθυμίας. Αλλά οι άνθρωποι που έχουν βαρετά όνειρα ή εφιάλτες συχνά δεν μπορούν να τα ερμηνεύσουν βάσει αυτής της θεωρίας.
Και έτσι, οι σύγχρονοι επιστήμονες επιχειρούν να δώσουν μια πιο ακριβή ερμηνεία στο γιατί ονειρευόμαστε. Στο παρόν άρθρο, παρουσιάζουμε κάποιες από τις πιο πρόσφατες, κυρίαρχες θεωρίες ως προς το γιατί μπορεί να ονειρευόμαστε.
5 θεωρίες για τα όνειρά μας
1. Ονειρευόμαστε για να προετοιμαστούμε για την απόκρισή μας σε απειλητικές καταστάσεις
Έχετε ποτέ παρατηρήσει ότι πολλά όνειρα μας ανεβάζουν την αδρεναλίνη με τις επείγουσες καταστάσεις που δημιουργούν; Στα όνειρα, συχνά μπορεί να βρεθούμε γυμνοί σε δημόσιο χώρο, ή να μας κυνηγούν, ή να παλεύουμε με έναν εχθρό, ή να βυθιζόμαστε σε κινούμενη άμμο. Ο Antti Revonsuo, ένας Φινλανδός επιστήμονας, έχει αποδείξει ότι η αμυγδαλή μας (εκείνη η δομή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την απόκριση μάχης ή φυγής) πυροδοτείται περισσότερο από το φυσιολογικό, όταν βρισκόμαστε σε ύπνο REM (κατά τον οποίο ονειρευόμαστε). Στον ύπνο REM, ο εγκέφαλος ενεργοποιείται με παρόμοιο τρόπο όπως όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε.
Επιπροσθέτως, το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την κίνηση (τρέξιμο, χτύπημα) πυροδοτείται κατά τον ύπνο REM, ακόμα και αν το σώμα μας μένει ακίνητο. Με άλλα λόγια, ο Revonsuo και άλλοι εξελικτικοί θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι στα όνειρα, αυτό που στην πραγματικότητα κάνουμε είναι να προβάρουμε τις αποκρίσεις μάχης-φυγής, ακόμα και αν τα πόδια και τα χέρια μας δεν κινούνται. Λένε ότι τα όνειρα, λοιπόν, αποτελούν μια εξελικτική προσαρμογή: ονειρευόμαστε, ώστε να προετοιμάσουμε συμπεριφορές αυτοάμυνας στην ασφάλεια της απομόνωσης του ύπνου.
2. Τα όνειρα μας κάνουν σοφότερους
Αν θυμόμασταν κάθε εικόνα της ζωής μας, ο εγκέφαλός μας θα μπλόκαρε. Γι’ αυτό, τα όνειρα διαλέγουν από τις αναμνήσεις μας, ώστε να καθορίσουν ποιες θα κρατήσουμε και ποιες θα ξεχάσουμε. Ο Matt Wilson, στο Κέντρο Μάθησης και Μνήμης του ΜΙΤ, υποστηρίζει ακριβώς αυτή την οπτική. Τοποθετεί ποντίκια σε λαβυρίνθους κατά τη διάρκεια της ημέρας και καταγράφει τους νευρώνες που πυροδοτούνται σε κάθε στιγμή της αναζήτησης των ποντικιών μέσα στον λαβύρινθο.
Όταν παρακολούθησε τα ποντίκια να εισέρχονται σε ύπνο REM, παρατήρησε ότι πυροδοτούνταν τα ίδια μοτίβα νευρώνων με τις στιγμές που τα ποντίκια επέλεγαν να αλλάξουν πορεία στον λαβύρινθο. Με άλλα λόγια, είδε ότι τα ποντίκια ονειρεύονταν κρίσιμες στιγμές της ημέρας τους. Υποστηρίζει ότι ο ύπνος αποτελεί την διεργασία μέσα από την οποία διαχωρίζουν τις μνήμες που αξίζουν κωδικοποίησης στη μακρόχρονη μνήμη, από εκείνες που δεν έχουν καμία χρήση. Ο ύπνος μετατρέπει μια πληθώρα καθημερινών πληροφοριών σε αυτό που αποκαλούμε σοφία: δηλαδή τα πράγματα εκείνα που μας κάνουν εξυπνότερους στις μελλοντικές μας αποφάσεις.
3. Τα όνειρα λειτουργούν σαν ανασυγκρότηση του σκληρού μας δίσκου
Ο Francis Crick (ο οποίος συμμετείχε στην ομάδα ανακάλυψης της δομής του DNA) και ο Graeme Mitchison παρουσίασαν μια ευρέως γνωστή θεωρία για τα όνειρα το 1983, όταν έγραψαν ότι «ονειρευόμαστε, για να ξεχάσουμε». Εννοούσαν ότι ο εγκέφαλος είναι σαν ένα μηχάνημα, που μπαίνει στη διαδικασία σύνδεσης των δεδομένων του με συγκεκριμένους τρόπους και ότι εκείνα τα μονοπάτια σκέψης μπορεί να μην αποδεικνύονται και τα πιο χρήσιμα για εμάς.
Όμως όταν κοιμόμαστε, ο εγκέφαλος ενεργοποιείται με πολύ πιο τυχαίο τρόπο. Και είναι αυτή η τυχαία ενεργοποίηση για νέες συνδέσεις, που μας επιτρέπει να χαλαρώνουμε συγκεκριμένους τρόπους σκέψης και να δημιουργούμε νέους, πιθανώς πιο χρήσιμους για εμάς. Τα όνειρα είναι η αναδιοργάνωση των συνδέσεών μας, που μας επιτρέπουν να διατηρήσουμε τις σημαντικές και να σβήσουμε τις αναποτελεσματικές.
4. Τα όνειρα σαν ψυχοθεραπεία
Αλλά τι συμβαίνει με τα συναισθήματα στα όνειρά μας; Δεν αποτελούν τα όνειρα κυρίως τον τόπο, στον οποίο αντιμετωπίζουμε δύσκολα και ιδιαίτερα συναισθήματα και ύστερα τα βλέπουμε υπό νέο φως; Ο Ernest Hartmann, γιατρός στο Tufts, εστιάζει στην συναισθηματική μάθηση που συντελείται στα όνειρα. Έχει αναπτύξει τη θεωρία ότι τα όνειρα κάνουν τα δύσκολα συναισθήματά μας εικόνες.
Στα όνειρα, τα αντιμετωπίζουμε σε ένα ασφαλές πλαίσιο, κάνοντας συνδέσεις που δεν θα μπορούσαμε όταν είμαστε ξύπνιοι λόγω του κριτικού και αμυντικού χαρακτήρα του εγκεφάλου μας. Υπό αυτή την έννοια, τα όνειρα είναι σαν μια ψυχοθεραπεία: επεξεργαζόμαστε συναισθηματικό περιεχόμενο με έναν λιγότερο λογικό και αμυντικό τρόπο. Μέσω αυτής της διαδικασίας, τελικά αποδεχόμαστε αλήθειες που διαφορετικά θα καταπιέζαμε. Τα όνειρα είναι η νυχτερινή μας ξεχωριστή ψυχοθεραπεία.
5. Απουσία κάποιας θεωρίας
Φυσικά, άλλοι υποστηρίζουν ότι τα όνειρα δεν έχουν κανένα νόημα- ότι αποτελούν τυχαίες ενεργοποιήσεις του εγκεφάλου που δεν συμβαίνουν στη συνειδητή μας ζωή. Ο νους λειτουργεί ακόμα, όσο παράγει εικόνες, αλλά δεν υπάρχει κανένα λογικό νόημα σε αυτή την παραγωγή. Ίσως είναι η συνείδηση η ίδια που θέλει να βλέπει κάποιο βαθύ νόημα σε αυτά που παράγει ο εγκέφαλος μας.
Εσείς τι πιστεύετε; Είμαστε όλοι συγγραφείς, κατά κάποιο τρόπο, κάθε νύχτα που ονειρευόμαστε. Υπάρχει κάποιος σκοπός πίσω από όλα αυτά που βλέπουμε; Σε τι χρησιμεύουν λοιπόν τα όνειρα;
